Jak twój wygląd zdradza twoją osobowość

Autorstwa Richarda Wisemana , Rogera Highfielda i Roba Jenkinsa

Video: Zobacz przeciętnego czytelnika New Scientist i nie tylko

Przeczytaj nasz powiązany artykuł: Fearful expressions evolved to mimic babies' faces

Dowiedz się, jak działał nasz eksperyment, i zobacz wyniki

Historia nauki mogła być tak inna. Kiedy Karol Darwin ubiegał się o status „energicznego młodzieńca”, którego Robert Fitzroy, kapitan statku Beagle, szukał jako towarzysza dżentelmena, prawie zawiódł go pewien żałosny brak, który był tak oczywisty jak nos na jego twarzy. Fitzroy wierzył w fizjonomię – ideę, że można określić charakter człowieka na podstawie jego wyglądu. Jak wspominała później córka Darwina, Henrietta, Fitzroy „wymyślił sobie, że żaden człowiek z takim nosem nie może mieć energii”. Na szczęście reszta oblicza Darwina rekompensowała jego ospałą sondę: „Jego czoło go uratowało.”

Pomysł, że charakter osoby można dostrzec w jej twarzy, pochodzi od starożytnych Greków. Najbardziej znana była pod koniec XVIII wieku za sprawą szwajcarskiego poety Johanna Lavatera, którego idee stały się tematem rozmów w kręgach intelektualnych. W czasach Darwina uznawano je mniej więcej za pewnik. Dopiero gdy temat ten został powiązany z frenologią, która popadła w niełaskę pod koniec XIX wieku, fizjonomia została spisana na straty jako pseudonauka.

Teraz dziedzina ta przechodzi coś w rodzaju odrodzenia. Naukowcy z całego świata ponownie oceniają to, co widzimy w twarzy, badając, czy może ona dać nam wgląd w czyjąś osobowość, a nawet pomóc w kształtowaniu jej przeznaczenia. Wyłania się „nowa fizjonomia”, która jest bardziej subtelna, ale nie mniej fascynująca niż jej stare wcielenie.

Pierwsze wrażenie jest bardzo wpływowe, pomimo dobrze znanego napomnienia, aby nie oceniać książki po okładce. W ciągu jednej dziesiątej sekundy od ujrzenia nieznanej twarzy mamy już wyrobione zdanie na temat charakteru jej właściciela – opiekuńczy, godny zaufania, agresywny, ekstrawertyczny, kompetentny i tak dalej (Psychological Science, vol. 17, p 592). (Psychological Science, vol. 17, s. 17). Gdy już raz wyrobimy sobie taki pogląd, zaskakująco trudno jest go zmienić. Co więcej, różni ludzie dochodzą do uderzająco podobnych wniosków na temat danej twarzy – jak pokazał nasz własny eksperyment (patrz „Eksperyment z twarzą New Scientist”).

Ludzie również działają na podstawie tych błyskawicznych osądów. Politycy o kompetentnie wyglądających twarzach mają większe szanse na wybór, a prezesi, którzy wyglądają dominująco, mają większe szanse na prowadzenie zyskownej firmy. Mężczyźni o dziecięcych twarzach i ci o twarzach pełnych współczucia mają tendencję do bycia nadreprezentowanymi w zawodach związanych z opieką. Żołnierze o dominującym wyglądzie mają tendencję do szybszego awansowania w szeregach, podczas gdy ich towarzysze o twarzy dziecka są wcześnie eliminowani. Kiedy mężczyźni o twarzy dziecka stają przed sądem, częściej niż ich dojrzali rówieśnicy są uniewinniani z zarzutów. Są jednak również bardziej skłonni do uznania ich za winnych zaniedbania.

Istnieje również dobrze udokumentowane „halo atrakcyjności”. Ludzie postrzegani jako przystojni nie tylko otrzymują najwięcej walentynek, ale są również oceniani jako bardziej otwarci, społecznie kompetentni, silni, wrażliwi seksualnie, inteligentni i zdrowi. Radzą sobie lepiej na wszystkie sposoby, od tego jak są witani przez innych ludzi do tego jak są traktowani przez system sądownictwa karnego.

Czy istnieje jakakolwiek substancja do takich szybkich osądów? Czy ludzie o dominującym wyglądzie są naprawdę bardziej dominujący? Czy osoby o twarzy dziecka są naiwne? Czy wybieramy najbardziej kompetentnych liderów, czy po prostu ludzi, którzy wyglądają tak, jak wyglądają? Jak zauważa psycholog Alexander Todorov z Uniwersytetu Princeton, fakt, że różni ludzie dochodzą do niezwykle podobnych wniosków na temat konkretnej twarzy, jest czymś zupełnie innym niż twierdzenie, że istnieje związek między twarzą a czymś rzeczywistym w osobowości jednostki.

Jest jednak pewien kuszący dowód na to, że nasze twarze mogą zdradzać coś na temat naszego charakteru. W 1966 roku psychologowie z Uniwersytetu Michigan poprosili 84 studentów, którzy nigdy wcześniej się nie spotkali, aby ocenili siebie nawzajem na podstawie pięciu cech osobowości, opartych wyłącznie na wyglądzie, kiedy siedzieli przez 15 minut w ciszy (Journal of Personality and Social Psychology, vol. 4, s. 44). Dla trzech cech – ekstrawersji, sumienności i otwartości – szybkie oceny obserwatorów pasowały do rzeczywistych wyników osobowości znacznie częściej niż przypadkowe.

Ostatnio badacze ponownie zbadali związek między wyglądem a osobowością, zwłaszcza Anthony Little z University of Stirling i David Perrett z University of St Andrews, obaj w Wielkiej Brytanii. Zwrócili oni uwagę, że badania z Michigan nie były ściśle kontrolowane pod kątem czynników zakłócających: uczestnicy mogli być kołysani przez postawę, ruch, ubranie i tak dalej. Ale kiedy Little i Perrett powtórzyli eksperyment, używając zdjęć z kufrów, a nie żywych obiektów, również znaleźli związek między wyglądem twarzy a osobowością – choć tylko w przypadku ekstrawersji i sumienności (British Journal of Psychology, vol. 98, s. 111).

Podczas gdy te eksperymenty sugerują, że nasze migawkowe oceny twarzy naprawdę zawierają jądro prawdy o osobowości ich właściciela, Little podkreśla, że związek ten jest daleki od jednoznaczności. On i Perrett znaleźli korelację tylko na skrajnych poziomach osobowości, a inne badania poszukujące powiązań z różnymi aspektami osobowości nie znalazły żadnego związku w ogóle. Właściciel „uczciwej” twarzy, na przykład, nie jest bardziej skłonny do bycia godnym zaufania niż ktokolwiek inny.

Nie jest też w pełni zrozumiałe, dlaczego tak łatwo dokonujemy osądów twarzy. Czy istnieje ewolucyjna korzyść z oceniania książek po okładkach? Little sugeruje, że ponieważ te osądy są tak szybkie i spójne – i ponieważ mogą one rzeczywiście ujawnić aspekty osobowości – jest prawdopodobne, że ewolucja uhonorowała nas, aby podnieść na sygnały.

Wsparcie dla tego, a jądro prawdy idei, pochodzi z badania 90 graczy hokeja na lodzie opublikowane pod koniec ubiegłego roku przez Justin Carré i Cheryl McCormick z Brock University w Ontario, Kanada. Odkryli oni, że szersza twarz, w której odległość od kości policzkowej do kości policzkowej była niezwykle duża w stosunku do odległości między brwiami a górną wargą, była związana w sposób statystycznie istotny z liczbą minut karnych, które gracz otrzymał za brutalne czyny, w tym podcinanie, łokcie, sprawdzanie od tyłu i walkę (Proceedings of the Royal Society B, vol 275, p 2651).

Testosteron-podsycany

Znaleziono również związek między stosunkiem szerokości twarzy do wysokości a męskim hormonem płciowym testosteronem. Zgodnie z wynikami niedawnego badania pilotażowego przeprowadzonego przez Carré, mężczyźni o szerszych twarzach mają wyższe stężenie testosteronu w ślinie.

Krytyczne – i jak dotąd bez odpowiedzi – pytanie brzmi, czy ludzie oceniają mężczyzn o szerszych twarzach jako bardziej agresywnych. McCormick i Carré badają to i choć wyniki nie są jeszcze znane, McCormick mówi, że wstępna analiza sugeruje, że tak.

Jeśli to się sprawdzi, będzie to oznaczać, że mężczyźni z wysokim poziomem testosteronu, którzy są znani jako więksi, silniejsi i bardziej dominujący, częściej mają bardziej okrągłe twarze – i że ewoluowaliśmy, by oceniać takie twarze jako agresywne, ponieważ ich właściciele są bardziej skłonni nas zaatakować. Carré podkreśla jednak, że twarz jest tylko jedną z wielu wskazówek, których używamy do odczytywania intencji innych. Nie jest to jedyne i ostateczne kryterium oceny ludzi.”

Pomysł „jądra prawdy” nie jest jedynym wytłumaczeniem naszej gotowości do oceny twarzy. Leslie Zebrowitz, psycholog z Brandeis University w Waltham, Massachusetts, twierdzi, że w wielu przypadkach migawkowe osądy nie są dokładne. Nasza gotowość do oceniania książek po okładkach, mówi, jest często „nadmiernym uogólnieniem” bardziej fundamentalnej reakcji (Social and Personality Psychology Compass, vol. 2, s. 1497).

Klasyczny przykład nadmiernego uogólnienia można zobaczyć w odpowiedzi drapieżników na plamy na oczach, rzucające się w oczy okrągłe oznaczenia widoczne na niektórych ćmach, motylach i rybach. Działają one jako odstraszające dla drapieżników, ponieważ naśladują oczy innych stworzeń, które potencjalni drapieżcy mogą postrzegać jako zagrożenie, lub po prostu rzucają się w oczy same w sobie.

Zebrowitz twierdzi, że to samo może być prawdą o naszej reakcji na mężczyzn o twarzy dziecka, którzy na pierwsze wrażenie są ogólnie oceniane jako uległe i naiwne. Tak jak plamka oczna nie jest okiem, tak osoba z dziecięcą twarzą może nie być dziecinna, ale obserwator prawdopodobnie zareaguje tak, jakby była – mówi. Podobnie jest z naszą reakcją na nieatrakcyjne twarze, która według niej jest nadmiernym uogólnieniem wyewoluowanej awersji do ludzi chorych lub cierpiących na jakąś anomalię genetyczną. Istnieje również „nadmierne uogólnianie znajomych twarzy”, dzięki któremu ludzie są oceniani jako posiadający cechy innych, których są podobni.

Innym badaczem, który skłania się ku nadmiernemu uogólnianiu, jest Todorov. Wraz z kolegą z Princeton, Nikolaasem Oosterhofem, przedstawił ostatnio teorię, która jego zdaniem wyjaśnia nasze szybkie oceny twarzy pod względem tego, jak groźne się wydają. Todorov i Oosterhof zapytali ludzi o ich reakcje na zdjęcia neutralnych emocjonalnie twarzy, przesiali wszystkie odpowiedzi i sprowadzili je do dwóch podstawowych czynników: jak bardzo twarz wygląda na godną zaufania i jak bardzo dominującą. Następnie opracowali dokładnie, które aspekty wyglądu twarzy były związane z wyglądem godnym zaufania, niegodnym zaufania, dominującym lub uległym.

Następnie wygenerowali losowe twarze w komercyjnym programie o nazwie FaceGen i przekształcili je w przerysowane karykatury twarzy godnych zaufania, niegodnych zaufania, dominujących lub uległych. Wyjątkowo ufna twarz, na przykład, ma usta w kształcie litery U i oczy, które układają się w niemalże zdziwione spojrzenie. Twarz niegodna zaufania ma kąciki ust zwinięte w dół i brwi skierowane w kształt litery V (patrz rysunek).

W końcu pokazali te twarze ludziom i zadali im inne pytanie: jakie emocje zdawały się wyrażać? Ludzie konsekwentnie donosili, że twarze godne zaufania wyglądały na szczęśliwe, a te niegodne zaufania na wściekłe, podczas gdy twarze dominujące były uznawane za męskie, a uległe za kobiece.

Todorov i Oosterhof konkludują, że osądy osobowościowe oparte na twarzach ludzi są nadmiernym uogólnieniem naszej wyewoluowanej zdolności do wnioskowania o emocjach z wyrazu twarzy, a tym samym o zamiarze wyrządzenia nam krzywdy przez daną osobę i jej zdolności do jej wyrządzenia (Proceedings of the National Academy of Sciences, vol 105, p11087).

Todorov podkreśla jednak, że nadmierne uogólnienie nie wyklucza myśli, że w tych ocenach osobowości jest czasem jądro prawdy. „Nie powiedziałbym, że w tych ocenach nie ma w ogóle trafności, szczególnie w przypadku dominacji” – mówi. „Nie jest tak, że nadmierne uogólnienie i idee jądra prawdy wzajemnie się wykluczają.”

Jeśli więc istnieje jądro prawdy, skąd ono pochodzi? Jak dokładnie niektóre cechy osobowości stają się wypisane na naszych twarzach? W przypadku graczy hokeja na lodzie istnieją powiązania między wyglądem twarzy, poziomem testosteronu i osobowością. Ale są też inne możliwości.

Perrett ma przeczucie, że związek ten powstaje, gdy nasze uprzedzenia dotyczące twarzy zamieniają się w samospełniające się przepowiednie – pomysł, który był badany przez innych naukowców już w 1977 roku (Journal of Personality and Social Psychology, vol 35, p 656). Nasze oczekiwania mogą prowadzić nas do wpływania na ludzi, aby zachowywali się w sposób, który potwierdza te oczekiwania: konsekwentnie traktuj kogoś jako niegodnego zaufania, a on w końcu zachowuje się w ten sposób.

„Niemowlęta z męskimi twarzami wyrastają na dzieci i dorosłych z męskimi twarzami” – mówi Perrett. „Rodzicielskie i społeczne reakcje na te wskazówki mogą pomóc w kształtowaniu zachowania i osobowości. W istocie, ludzie będą rosnąć do charakteru oczekiwanego od ich fizjonomii.”

Ten efekt czasami działa w drugą stronę, jednak, zwłaszcza dla tych, którzy wyglądają słodko. Nagrodzony Noblem etolog Konrad Lorenz zasugerował kiedyś, że cechy twarzy dziecka wywołują reakcję pielęgnacyjną. Poparcie dla tej tezy pochodzi z pracy Zebrowitza, który odkrył, że chłopcy i mężczyźni o dziecięcych twarzach stymulują emocjonalne centrum mózgu, amygdala, w podobny sposób.

Ale jest pewien zwrot. Mężczyźni o twarzy dziecka są przeciętnie lepiej wykształceni, bardziej asertywni i częściej zdobywają medale wojskowe niż ich dojrzale wyglądający koledzy. Są również bardziej skłonni do bycia przestępcami; pomyśl o Alu Capone. Podobnie Zebrowitz odkryła, że chłopcy o twarzy dziecka są kłótliwi i wrogo nastawieni, ale częściej osiągają wysokie wyniki w nauce. Nazywa to „efektem samospełniającej się przepowiedni”: człowiek z dziecięcą twarzą dąży do tego, by zepsuć oczekiwania i w końcu nadmiernie się kompensuje.

„Mężczyźni z dziecięcą twarzą są lepiej wykształceni, bardziej asertywni i częściej zdobywają medale wojskowe”

Istnieje jeszcze jedna teoria, która przywołuje stare rodzicielskie ostrzeżenie, by nie pociągać za twarze, ponieważ mogą one w ten sposób zamarznąć. Zgodnie z tą teorią, nasza osobowość kształtuje sposób, w jaki wyglądają nasze twarze. Potwierdzają to badania przeprowadzone dwie dekady temu, które wykazały, że rozzłoszczeni starsi ludzie mają tendencję do patrzenia w poprzek, nawet jeśli poprosi się ich o przyjęcie neutralnego wyrazu twarzy. Wygląda na to, że całe życie spędzone na złorzeczeniach, grymasach i uśmieszkach odcisnęło swoje piętno.

To prowadzi nas z powrotem do samego Darwina. Odniósł się on do tego, jak „różne osoby wprowadzające do częstego użytku różne mięśnie twarzy, zgodnie z ich usposobieniem; rozwój tych mięśni jest być może w ten sposób zwiększony, a linie lub bruzdy na twarzy, z powodu ich nawykowego skurczu, są w ten sposób bardziej widoczne.” Po raz kolejny Darwin wyprzedził swój czas: w intrygujący sposób, dostajemy twarz, na którą zasługujemy.

Przeczytaj nasz powiązany artykuł: Ekspresja strachu ewoluowała, aby naśladować twarze niemowląt

Dowiedz się, jak działał nasz eksperyment i zobacz wyniki