Czterech z ostatnich 6 prezydentów jest leworęcznych.
Skąd się bierze leworęczność? Dlaczego większość ludzi jest praworęczna, ale około jedna na dziesięć osób idzie pod prąd i używa lewej ręki do większości poręcznych czynności – na przykład do pisania?
Odpowiedź sięga bardzo odległych czasów. Należymy do ogromnej grupy zwierząt, które pojawiły się ponad pół miliarda lat temu, tych nazywanych dwustronnie symetrycznymi. Myślimy o tym, że oznacza to, że jesteśmy tacy sami po obu stronach, ale pozory mogą mylić. Mimo lewych i prawych rąk i nóg, nerek i płuc, wcale nie jesteśmy sztywno symetryczni. Podobnie jak wiele innych dwunożnych zwierząt.
Zapis kopalny rodzaju Homo pokazuje, że silna preferencja prawej ręki towarzyszy nam od co najmniej pół miliona lat. Ta preferencja mogła zacząć się dużo wcześniej. Dowody z naszych krewnych, innych naczelnych, są bardzo sporne, częściowo dlatego, że większość z nich pochodzi od zwierząt trzymanych w niewoli. Ale większość innych gatunków naczelnych ma tendencję do bycia praworęcznymi, szczególnie w zadaniach manipulacyjnych wymagających pewnych umiejętności. Ta preferencja nie jest tak silna jak u Homo sap, chociaż, a wiele pojedynczych naczelnych wydaje się nie mieć preferencji w ogóle. Istnieją również pewne gatunki naczelnych, które są w dużej mierze leworęczne.
Słaba preferencja dla prawej ręki u naszych krewnych naczelnych sugeruje, że ewolucja pomogła każdemu z nas zdecydować, w którą stronę pójść. Większość z nas idzie razem z tłumem, ale niektórzy są tymi dziećmi, które wymagają specjalnie skonfigurowanych nożyczek w szkole podstawowej. A godni pozazdroszczenia nieliczni stają się tymi rzadkimi fenomenami, którzy potrafią dobrze rzucać piłkę każdą ręką.
Ręczność jest cechą genetyczną
W przeglądzie opublikowanym w 2015 r. trzech niemieckich neuronaukowców poznawczych oświadczyło płasko: „Ręczność jest cechą genetyczną”. Pomysł, że geny odgrywają rolę w rękoczynności, istnieje od dawna, a dowody na to pochodzą z badań rodzinnych i bliźniaczych.
W pewnym momencie pojawiła się nadzieja na znalezienie jednego genu odpowiedzialnego za preferencje rąk. To pojęcie ustąpiło, być może jako część bardziej ogólnej bolesnej świadomości, że żadne złożone zachowanie nie może być wyjaśnione przez jedną rzecz, czy to genetyczną czy środowiskową. Jeszcze bardziej przekonującym powodem jest powtarzające się niepowodzenie w znalezieniu takiego genu. Niemieccy badacze zauważyli, „istnieje kilka ostatnich badań sugerujących, że ręka może nie być monogenowa, ale zamiast tego wieloczynnikowa cecha, która jest określona przez wiele czynników genetycznych i środowiskowych.”
Może to pomóc w wyjaśnieniu ewolucyjnej zagadki dotyczącej leworęczności, która od zawsze nurtuje ludzi.Ręczność, która zawsze nękała teorie pojedynczych genów. Jeśli leworęczność jest spowodowana pojedynczym genem, a praworęczność tak silnie dominuje w naszym gatunku, dlaczego leworęczność nie zniknęła całkowicie? Ale jeśli wiele genów jest zaangażowanych – jedna szacunkowa liczba określa minimum dla ręczności na 40, a może być ich o wiele więcej – cecha będzie o wiele trudniejsza do wymazania.
Praca z Niemiec była tylko jedną z wielu opublikowanych w ostatnich latach, w których stwierdzono, że dłoń nie pasuje do żadnego prostego modelu. Na przykład, brytyjscy naukowcy przedstawili wyniki badania asocjacyjnego obejmującego prawie 4000 bliźniąt. Dostarczyło ono niewiele dowodów na poparcie prostych teorii genetycznych dotyczących dłoni. Badacze nie znaleźli żadnego związku z konkretnymi genami. Zauważyli oni, że „najbardziej uproszczony wniosek z naszego badania jest taki, że indywidualne czynniki genetyczne odpowiedzialne za zmienność ręki prawdopodobnie mają słaby wpływ.”
Przypadek przeciwko teoriom pojedynczego genu został podsumowany w innej pracy tych samych brytyjskich naukowców, którzy rozpatrywali wyniki ponad 30 badań asocjacyjnych obejmujących cały genom. Całkowita liczba badanych była ogromna: prawie 5500 osób leworęcznych i nieco poniżej 50 000 praworęcznych. Naukowcy nie znaleźli pojedynczego autosomalnego locus związanego z rękoczynami.
Które geny?
To nie znaczy, że żadne geny, które wpływają na rękoczyny, nigdy nie zostaną solidnie zidentyfikowane. Konkretne geny zostały powiązane z rękoczynem w innych badaniach, a niektóre z nich wydają się godne dalszych badań. Niemieccy badacze omówili kilka z nich w swojej pracy, argumentując za wieloczynnikowym spojrzeniem na dłoń – choć zauważyli również, że „skromne rozmiary obserwowanych efektów sugerują, że prawdopodobne jest, iż kilka innych, jeszcze niezbadanych genów może odgrywać rolę w dziedziczeniu dłoni.”
Jednym z genów budzących szczególne zainteresowanie jest PCSK6. Gen ten jest znany z tego, że pomaga określić rozwój lewej / prawej asymetrii w bilaterians tak odległych jak ślimaki i kręgowców, naukowcy z Oxfordu powiedzieć. Zakłócenie mysiej wersji tego genu powoduje wady w rozwoju normalnej asymetrii u myszy. Na przykład, ich narządy tworzą się po niewłaściwej stronie. Naukowcy mówią: „Nasze ustalenia prowadzą nas do zaproponowania, że rozdanie jest cechą poligeniczną kontrolowaną częściowo przez mechanizmy molekularne, które ustanawiają asymetrię ciała LR na wczesnym etapie rozwoju.”
Wśród ich ustaleń jest ich identyfikacja mutacji PCSK6 w ponad 700 osób z zaburzeniami czytania. Jest to kolejny dowód w hipotezie, że nasza silna tendencja do praworęczności jest w jakiś sposób związana z kwintesencją ludzkiej cechy: językiem.
Lewy mózg dla języka i, głównie, ręki
Naukowcy wiedzą od XIX wieku, że ludzki język jest zarządzany w dużej mierze przez lewą półkulę mózgu, która kontroluje prawą stronę naszego ciała – a więc i nasze prawe ręce. Ta specjalizacja mózgu jest jednym z wielu przejawów prawdziwej asymetrii ukrytej pod powierzchowną symetrią ciał bilateralnych.
Ale jak wskazuje Michael Corballis w ładnym wyjaśnieniu związku między rękoczynami, asymetrią mózgu, używaniem narzędzi i językiem, specjalizacja mózgu nie jest unikalnie ludzka. (Ten artykuł, opublikowany w 2016 roku przez PLOS Biology, jest darmowy do przeczytania i bardzo zalecany.)
Lewa-prawa asymetria mózgu i zachowania jest szeroko rozpowszechniona wśród kręgowców i bezkręgowców, zauważa. Ssaki morskie i niektóre naczelne wykazują silną lewopółkulową tendencję do dynamiki działania, „a lewopółkulowe tendencje działania u ludzi, być może obejmujące gesty, mowę i używanie narzędzi, mogą pochodzić od wspólnego prekursora.”
To sugeruje wyjaśnienie dla wyjątkowo dominującej prawej ręki wśród ludzi, zwłaszcza dla drobnej manipulacji i umiejętnego używania narzędzi: że jest to związane z inną unikalną cechą ludzką, językiem. Obie są zwykle zarządzane przez lewą półkulę mózgu. Sugeruje również, że język ludzki mógł wyewoluować nie z wokalizacji naczelnych, ale z komunikacji naczelnych poprzez gesty.
Alas, natura nie jest tak schludna. Prawie wszyscy praworęczni ludzie są również leworęczni dla języka – ale tak samo jest około 70 procent leworęcznych ludzi. Cóż, cholera. Dobra teoria poszła w błoto?
Niekoniecznie. Corballis podsumowuje możliwą rolę kilku genów, w tym PCSK6, ale zauważa, że tylko około jednej czwartej wariacji na temat leworęczności jest szacowana jako spowodowana przez geny. Jego zdaniem, obecne dowody wskazują, że odpowiednie geny nie mają wpływu na to, czy dana osoba jest prawo- czy leworęczna. Zamiast tego geny decydują o tym, czy domyślna ludzka tendencja do bycia praworęcznym zostanie wyrażona, czy nie.
„U osób, którym brakuje 'prawostronnego przesunięcia', kierunek ręczności jest kwestią przypadku; to znaczy, że leworęczność wynika z braku skłonności do prawej ręki, a nie z 'genu leworęczności'.” Ta idea może nawet wyjaśnić związek między rękoczynnością a asymetrią mózgu – i dominacją lewej półkuli mózgowej dla języka wśród leworęcznych – jeśli ten sam gen lub geny są zaangażowane.
Jeśli u niektórych ludzi geny nie dbają o to, która ręka jest dominująca i która strona mózgu zarządza mową, to jest to kwestia przypadku (i/lub kwestia jakiegoś wpływu środowiskowego, również kwestia przypadku), czy ludzki domyślny model lewomózgowego zarządzania mową i praworęcznością nabiera mocy, czy nie. Corballis podsumowuje: „Teraz wydaje się prawdopodobne, że wiele takich genów jest zaangażowanych, ale podstawowy wgląd, że geny wpływają na to, czy dany kierunek uprzedzeń jest wyrażany, czy nie, a nie czy może być odwrócony, pozostaje prawdopodobny.”
Wersja tego artykułu wcześniej ukazała się na GLP w dniu 29. Aug, 2016.
Tabitha M. Powledge jest długoletnią dziennikarką naukową. Pisze również On Science Blogs dla PLOS Blogs Network. Można ją śledzić na Twitterze @tamfecit
.