Kilka faktów o neonikotynoidach
- Neonikotynoidy są substancjami czynnymi stosowanymi w środkach ochrony roślin do zwalczania szkodliwych owadów, co oznacza, że są insektycydami
- Nazwa dosłownie oznacza „nowe insektycydy nikotynopodobne”. Są one chemicznie podobne do nikotyny
- Nazwa neonikotynoidy jest czasami skracana do „neonikotynoidy” lub „NNI”
- Pierwszy neonik został zatwierdzony w UE w 2005 roku
- Neonikotynoidy są pestycydami systemicznymi. W przeciwieństwie do pestycydów kontaktowych, które pozostają na powierzchni opryskiwanych części roślin (np. liście), pestycydy systemiczne są pobierane przez roślinę i transportowane w całej roślinie (liście, kwiaty, korzenie i łodygi, a także pyłek i nektar)
- Neonikotynoidy są znacznie bardziej toksyczne dla bezkręgowców, takich jak owady, niż dla ssaków, ptaków i innych organizmów wyższych
- Neonikotynoidy wpływają na centralny układ nerwowy owadów, prowadząc do ostatecznego paraliżu i śmierci
- Są również powszechne w zastosowaniach weterynaryjnych, takich jak zwalczanie kleszczy i obroże przeciw pchłom dla zwierząt domowych
Obecny status neonikotynoidów w UE
W 2013 r, pięć insektycydów neonikotynoidowych zostało zatwierdzonych jako substancje czynne w UE do stosowania w środkach ochrony roślin, a mianowicie klotianidyna, imidaklopryd, tiametoksam, acetamipryd i tiaklopryd.
Komisja ściśle monitoruje możliwe związki między zdrowiem pszczół a pestycydami i jest zdecydowana przyjąć jak najbardziej ostrożne podejście do ochrony pszczół.
W 2013 r. w celu ochrony pszczół miodnych Komisja surowo ograniczyła stosowanie środków ochrony roślin i zaprawianych nasion zawierających trzy z tych neonikotynoidów (klotianidynę, imidaklopryd i tiametoksam) (zob. rozporządzenie (UE) nr 485/2013).
Środek ten został oparty na ocenie ryzyka przeprowadzonej przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w 2012 r. Zakazuje on stosowania tych trzech neonikotynoidów w uprawach atrakcyjnych dla pszczół (w tym kukurydzy, rzepaku i słonecznika) z wyjątkiem zastosowań w szklarniach, traktowania niektórych upraw po kwitnieniu i zbóż ozimych. Jednocześnie wnioskodawcy tych trzech substancji zostali zobowiązani do dostarczenia dalszych danych (tzw. „informacji potwierdzających”) dla każdej ze swoich substancji w celu potwierdzenia bezpieczeństwa zastosowań, które nadal są dozwolone.
Po dokonaniu przez EFSA oceny tych informacji potwierdzających w odniesieniu do klotianidyny, imidachloprydu i tiametoksamu, pozostałe zastosowania zewnętrzne nie mogły już być uznane za bezpieczne ze względu na zidentyfikowane ryzyko dla pszczół. W związku z tym służby Komisji przygotowały w 2017 r. trzy wnioski dotyczące całkowitego zakazu zastosowań zewnętrznych tych trzech substancji czynnych.
EFSA dokonała oceny danych zebranych w otwartym zaproszeniu do przeglądu ograniczeń z 2013 r. dotyczących wyżej wymienionych neonikotynoidów, jak przewidziano w rozporządzeniu (UE) nr 485/2013. Termin tej oceny został przesunięty na luty 2018 r. ze względu na ilość danych do oceny, złożoność wniosku oraz aby dać ekspertom z państw członkowskich wystarczającą możliwość skomentowania projektu wniosków EFSA. Konkluzje EFSA dotyczące oceny ryzyka dla substancji czynnych klotianidyna, imidachlopryd i tiametoksam zostały opublikowane na stronie internetowej EFSA w dniu 28 lutego 2018 r. Komisja i państwa członkowskie dokładnie przeanalizowały te wnioski i stwierdziły, że potwierdzają one już zidentyfikowane ryzyko w odniesieniu do zastosowań zewnętrznych.
W związku z tym służby Komisji utrzymały wnioski dotyczące całkowitego zakazu zastosowań zewnętrznych tych trzech substancji czynnych, które zostały poparte przez kwalifikowaną większość państw członkowskich w komitecie regulacyjnym w dniu 27 kwietnia 2018 r. Rozporządzenia wykonawcze Komisji zmieniające warunki zatwierdzania substancji czynnych imidaklopryd, klotianidyna i tiametoksam zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 30 maja 2018 r. W związku z tym wszystkie zastosowania zewnętrzne tych trzech substancji są zakazane, a jedynie stosowanie w stałych szklarniach pozostaje możliwe.
- Rozporządzenie ograniczające stosowanie imidakloprydu
- Rozporządzenie ograniczające stosowanie klotianidyny
- Rozporządzenie ograniczające stosowanie tiametoksamu
W świetle tych ograniczeń wnioskodawcy o odnowienie zatwierdzenia klotianidyny, tiametoksamu i imidakloprydu wycofali swoje wnioski. W związku z tym zatwierdzenie tych substancji wygasło odpowiednio w dniach 31 stycznia 2019 r., 30 kwietnia 2019 r. i 1 grudnia 2020 r. W przypadku innego neonikotynoidu, acetamipridu, EFSA ustaliła niskie ryzyko dla pszczół. Zakaz lub dalsze ograniczenia stosowania tej substancji nie są zatem ani właściwe z naukowego, ani prawnego punktu widzenia. Projekt rozporządzenia, w którym proponuje się odnowienie zatwierdzenia, został przedstawiony państwom członkowskim w dniach 5-6 października 2017 r. Wniosek ten został następnie omówiony i przedstawiony państwom członkowskim do zaopiniowania na forum Komitetu Regulacyjnego w dniach 12 i 13 grudnia 2017 r. Komitet wydał pozytywną opinię w sprawie projektu rozporządzenia przy kwalifikowanej większości państw członkowskich. Rozporządzenie odnawiające zatwierdzenie do dnia 28 lutego 2033 r. zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Zatwierdzenie piątego neonikotynoidu, tiakloprydu, zostało wycofane w dniu 3 lutego 2020 r. W oparciu o wnioski EFSA, które zostały opublikowane na początku 2019 r., dotyczące wyników wzajemnej weryfikacji oceny ryzyka przeprowadzonej w celu potencjalnego odnowienia, Komisja zaproponowała państwom członkowskim w komitecie regulacyjnym, aby nie odnawiać zatwierdzenia. W dniu 22 października 2019 r. komitet wydał pozytywną opinię w sprawie projektu rozporządzenia, przy kwalifikowanej większości państw członkowskich. Komisja przyjęła rozporządzenie w dniu 13 stycznia 2020 r.