Anachronisme Definitie
Anachronisme is afgeleid van het Griekse woord anachronous, dat “tegen de tijd” betekent. Daarom is een anachronisme een fout in de chronologie of tijdlijn in een literair stuk. Met andere woorden, alles wat buiten de tijd en niet op zijn plaats is, is een anachronisme.
Anachronismen komen voor in literatuur, schilderijen en andere werken, en het is fascinerend om ze te onderzoeken. Over het algemeen worden ze beschouwd als fouten die ontstaan door een gebrek aan onderzoek. Als een schilder bijvoorbeeld een portret schildert van Aristoteles en hem een polshorloge laat dragen, is dat een voorbeeld van een anachronisme, want we weten allemaal dat polshorloges in de tijd van Aristoteles niet bestonden. Ook de aanwezigheid van een wandklok in een decor dat het interieur van een Romeins fort voorstelt, is een anachronisme.
Voorbeelden van anachronisme in de literatuur
Voorbeeld #1: The Great Gatsby (door F. Scott Fitzgerald)
Het beroemdste voorbeeld van anachronisme komt uit Act 2, Scene 1 van William Shakespeare’s toneelstuk Julius Caesar:
Brutus: “Vrede! Tel de klok.”
Cassius: “De klok heeft drie geslagen.”
De tijd die in dit toneelstuk wordt uitgebeeld, is een punt in de geschiedenis dat teruggaat tot 44 na Chr. De mechanische klokken waarnaar in bovengenoemde dialoog wordt verwezen, waren toen nog niet uitgevonden, maar wel aanwezig in Shakespeare’s tijd. De vermelding van een klok in dit toneelstuk is dus een anachronisme.
Hetzelfde toneelstuk geeft een ander voorbeeld van anachronisme in Act 1, Scene 2:
“… hij plukte mij zijn wambuis open en bood hun zijn keel aan om door te snijden.”
Romanen in de tijd van Julius Caesar droegen geen wambuis, een nauwsluitende jas. Dit was echter wel een mode onder mannen in de tijd van Shakespeare, en daarom is het gebruik ervan in het stuk een anachronisme.
Voorbeeld #2: Hamlet (door William Shakespeare)
Het is interessant om een voorbeeld te noemen van een anachronisme in Shakespeare’s toneelstuk Hamlet. Hamlet, de hoofdpersoon, is de prins van Denemarken. In het stuk wordt ons verteld dat hij naar de universiteit van Halle-Wittenberg gaat.
Het is een historisch feit dat dit instituut werd opgericht in 1502 n.Chr. De tijd die in het stuk werd uitgebeeld was die van de 7e of 13e eeuw. Shakespeare heeft niet veel moeite gedaan om de vergissing recht te zetten, noch heeft men ooit de aanwezigheid van de genoemde universiteit in de tijd van het personage Hamlet in twijfel getrokken.
Voorbeeld #3: Macbeth (door William Shakespeare)
Een ander voorbeeld van een Shakespeareaans anachronisme komt uit Act 1, Scene 2 van zijn toneelstuk Macbeth:
“Ross: Dat nu Sweno, de koning van Noorwegen, om een compositie vraagt:
Niemand wil hem zijn mannen laten begraven
Totdat hij in Saint Colme’s inch
Tienduizend dollar heeft uitbetaald voor ons algemeen gebruik.”
Het gebruik van het woord “dollar” in het bovenstaande fragment is duidelijk een voorbeeld van een anachronisme, aangezien de dollar niet de monetaire eenheid was in de tijd dat het stuk zich afspeelt. Shakespeare’s gebrek aan onderzoek zorgde ervoor dat hij een voorwerp noemde dat niet meer van deze tijd was.
Voorbeeld #4: Farao (Door Boleslaw Prus)
Een ander voorbeeld van anachronisme door gebrek aan onderzoek is te vinden in de roman Farao, geschreven door de Poolse schrijver Boleslaw Prus. De setting van de roman is het regime van Ramses XII (1087-1085 v. Chr.). De schrijver vermeldt in zijn roman een kanaal van Prins Harim in de tijd van Ramses XII, en beweert dat het de grootte had van het Suezkanaal. Zorgvuldig onderzoek wijst uit dat het kanaal al bestond vóór de genoemde tijdlijn van het verhaal, en dat het veel kleiner was dan het Suezkanaal.
Voorbeeld #5: Ode aan een Grecian Urn (Door John Keats)
Een voorbeeld van anachronisme is te vinden in John Keats’ gedicht Ode aan een Grecian Urn:
“Gehoorde melodieën zijn zoet, maar die ongehoord
zijn zoeter: daarom, gij zachte pijpen speelt voort.”
Merk het gebruik op van de eeuwenoude en formele term “gij,” in plaats van het informele en meer bij Keats’ tijd passende “u.” Het is een anachronisme, maar het gebruik ervan hier is opzettelijk, omdat het wordt gebruikt om het respect te tonen dat de urn bij Keats oproept; en dus een artistiek effect teweegbrengt.
Functie van anachronisme
In het algemeen wordt een anachronisme beschouwd als een onbedoelde fout die het gevolg is van onzorgvuldigheid van de schrijver, en zijn gebrek aan onderzoek. Soms wordt het echter gebruikt om een speciaal artistiek effect te bereiken, om de aandacht van de lezers te trekken door een passend gebruik van anachronisme.