Ancient World Magazine

De Grieks-Romeinse god van de wijnstok, Dionysus, wordt gewoonlijk afgebeeld in gezelschap van een uitgebreid gevolg dat een verscheidenheid aan mindere goddelijke wezens omvat. Daartoe behoren de Maenaden, dronken of razende nimfen, die bijvoorbeeld de ongelukkige zanger Orpheus aan stukken scheurden toen hij weigerde uit hun weg te gaan.

Een dronken sater die zich amuseert. Brons. Uit de Villa van de Papyri in Herculaneum, nu in het Nationaal Archeologisch Museum van Napels. Foto: Marie-Lan Nguyen (bron).

Naast de Maenaden zijn er onder de volgelingen van Dionysos nog een aantal andere wezens die in de kunst worden afgebeeld als een mengeling van menselijke en dierlijke kenmerken. Hiertoe behoren saters, sileni, en faunen. Het zijn in wezen natuurgeesten. Terwijl de nimfen vrouwelijk zijn, zijn de saters, sileni, en faunen allen mannelijk. Het verschil tussen deze drie verschillende entiteiten is niet altijd duidelijk, maar ze zijn niet zo moeilijk uit elkaar te houden als je eenmaal weet waar je op moet letten.

Satyrs hebben de staart, oren en, zelden, de benen van een paard. In het oude Griekse theater speelden saters in hun toneelstukken koren van saters. Satyrstukken waren kort en geïnspireerd op de Griekse mythologie. Ze waren tragikomedisch en bevatten grove humor, met veel seksuele verwijzingen. Een beroemde satyr was Marsyas, die een muziekwedstrijd tegen de god Apollo verloor en voor zijn arrogantie werd gevild.

Een silenus die een kantharos (diepe beker) balanceert op het uiteinde van zijn penis in erectie. Detail van een Attische roodfigurige psykter (wijnkoeler), door Douris als schilder gesigneerd. Gedateerd op ca. 500-490 v. Chr. Momenteel in het British Museum. Foto: Marie-Lan Nguyen (bron).

De sileni zijn in wezen oudere saters. In de kunst worden ze meestal afgebeeld met een kaal of kalend hoofd; soms zijn hun baard en haar wit gekleurd. De meest prominente van hun aantal was Silenus, die een belangrijke rol speelde in het saterspel De cycloop van Euripides. Silenus wordt soms afgebeeld als veel ouder en meer uit vorm dan normaal; in deze gedaante wordt hij soms aangeduid als Papposilenus.

Ten slotte hebben we de panes of faunen, die genoemd zijn naar de oude Griekse god Pan. Pan vertegenwoordigde de ongetemde natuur; zijn belangrijkste attribuut was de panfluit. De Romeinen verwezen naar Pan als Faunus. Net als saters en sileni waren de panes of faunen meestal menselijk van uiterlijk, maar in tegenstelling tot de eerstgenoemden werden ze afgebeeld met de poten en de staart van geiten. Soms worden ze ook afgebeeld met het hoofd van een geit.

De zogenaamde Barberini Faun, genoemd naar de eigenaar Francesco Barberini (1597-1679). Dit beeld werd gemaakt in de latere derde of vroege tweede eeuw v. Chr. Het maakte later deel uit van het Mausoleum van keizer Hadrianus (nu Castel Sant’Angelo, Rome).

Satyrs, sileni en faunen worden vaak afgebeeld als wellustige wezens, niet zelden dronken. Met name satyrs worden bijna altijd afgebeeld met (overdreven) opgerichte falli; de technische term is “ithyphallic”. Als oudere en vermoedelijk wijzere wezens worden sileni soms afgebeeld met slappe in plaats van stijve leden. Vooral saters worden vaak afgebeeld terwijl ze nimfen proberen te verleiden of te verkrachten, maar soms hebben ze het ook op andere ongelukkige slachtoffers gemunt.

Het dronken en luidruchtige gedrag van saters nodigt uit tot een vergelijking met centauren, wezens die het lichaam van een paard hadden met het bovenlichaam, de armen en het hoofd van een mens in plaats van de nek en het hoofd van het paard. Centauren konden niet tegen hun drank en waren, net als de in dit artikel besproken natuurgeesten, geneigd tot verkrachting en losbandigheid.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *