Het woord “Bedlam” roept scènes op van wilde chaos en verwarring, maar in de 13e eeuw was het verbonden met één specifieke plaats: Het Bethlehem Royal Hospital in Londen. Dit was het eerste gesticht in Engeland, opgericht in 1247, en het verzorgde de geesteszieken gratis. Het functioneert vandaag de dag nog steeds als psychiatrisch ziekenhuis.
Een huidige tentoonstelling in de Wellcome Collection in Londen (die loopt tot 15 januari 2017) onderzoekt de geschiedenis van Bedlam en onze houding ten opzichte van geestelijke gezondheid door de eeuwen heen. Mike Jay, gastcurator van de tentoonstelling, legt uit dat hoewel het Bethlehem Royal Hospital verwijst naar een specifieke feitelijke plaats, ‘Bedlam’ het populaire beeld werd, “de mythische tweeling- of dubbelganger.”
“Bedlam wordt deze spreekwoordelijke plaats van waanzin omdat het het eerste en lange tijd het enige tehuis is voor mensen die in die tijd in het land ‘gek’ werden genoemd,” legt hij uit. Er werden ballades en liedjes over Bedlam geschreven en het werd “een theatraal cliché.”
“Op het toneel is Bedlam een glazen wereld die onze eigen wereld weerspiegelt,” zegt hij. “Het zit vol vreemdheid en ambiguïteit: De verstandigen zijn gek en de gekken zijn gezond.”
Dit thema heeft zich door de eeuwen heen voortgezet. De 18e-eeuwse kunstenaar William Hogarth maakte een serie van acht schilderijen, The Rake’s Progress, waarin de toenemende verdorvenheid van een jonge levensgenieter te zien is, met in de laatste scène een verkwijnende jongen in Bedlam. In Hogarths afbeelding van het ziekenhuis voegde hij het embleem van Britannia op een munt toe, om aan te geven dat de waanzin van Bedlam kenmerkend was voor de Britse samenleving en niet alleen beperkt bleef tot het ziekenhuis.
“Dit werd een meme, zo je wilt, van de 18e eeuw, dat de wereld een groot Bedlam is,” legt Jay uit.
Maar ondanks de erkenning van de vage grenzen van geestelijke gezondheid, heerste er in deze tijd grote angst rond Bedlam. Dit was een tijd waarin religieuze vurigheid begon af te nemen, en dus werd Bedlam een seculier beeld van de hel.
“In de tijd van Hogarths schilderij zijn de grote geloofsoorlogen – de burgeroorlog en de reformatie – voorbij. Het is een meer verlichte wereld, het tijdperk van de rede,” zegt Jay. “En Bedlam is wat er met je gebeurt als je je verstand kwijt bent. Ik denk dat het daarom op dit punt erg krachtig wordt.”
Maar in tegenstelling tot het idee dat Bedlam een gruwelkamer was die in contrast stond met onze houding vandaag de dag, zegt Jay dat er door de eeuwen heen voorbeelden zijn geweest van humaan, verlicht werk in de geestelijke gezondheidszorg, zelfs naast gevallen van armoede, verwaarlozing en wreedheid.
“Ik denk dat dat vandaag de dag nog hetzelfde is,” zegt hij. “Er zijn altijd mensen geweest die vooruitstrevend en meelevend waren en die de steun erkenden die sommige mensen nodig hebben.”