Door Philip Daileader, P.h.D., College of William and Mary
Henrius IV werd als jong kind keizer. Zijn heerschappij was een minderheid tot hij meerderjarig werd. Het pausdom, met name Gregorius VII, die een actieve Gregoriaanse hervormer was, greep de kans om zijn macht uit te breiden en het keizerrijk terug te dringen. De conflicten liepen zo hoog op dat er opstanden tegen Hendrik ontstonden, en hij zich moest verontschuldigen voor de brief die hij aan Gregorius VII had geschreven.
Dit is een transcriptie uit de videoserie De Hoge Middeleeuwen. Bekijk het nu, op The Great Courses Plus.
De opstand
Toen Hendrik IV een brief schreef aan Gregorius VII om hem te vertellen dat hij ontslagen was, schreef Gregorius een brief terug en vertelde hem dat hij nu geëxcommuniceerd was en langer de keizer van Duitsland. Veel mensen, waaronder de aristocraten, namen dat zeer serieus.
Hen Hendrik VI ging naar Canossa in Italië en wachtte drie dagen totdat Gregorius VII hem vergaf en de excommunicatie in 1077 ophefte. De Duitse aristocratie vond de opheffing echter geen goed idee en koos Rudolf in zijn plaats.
Aan de andere kant bleef de Investituurstrijd zoals die was. Hendrik IV had niet echt spijt van wat hij had gedaan en verontschuldigde zich alleen maar om de excommunicatie op te heffen. Hij moest met Rudolf om de macht vechten tot 1081, toen Hendrik IV hem eindelijk vermoordde. Hij was in 1080 opnieuw geëxcommuniceerd omdat hij zijn beloften uit Canossa niet was nagekomen.
Lees meer over vrouwen in de middeleeuwse samenleving.
Marcheren naar Rome
Nadat hij de troon had teruggekregen, marcheerde Hendrik IV naar Rome met de bedoeling Gregorius VII gevangen te nemen en het probleem fundamenteel op te lossen. De paus was echter niet zo gemakkelijk te bereiken omdat het nieuws hem angst inboezemde, en hij zocht bondgenoten in Italië. De Noormannen die sinds enkele tientallen jaren in het zuiden gevestigd waren, trokken naar Rome om hem te beschermen en tegen de Duitsers te vechten.
In 1084 veroverde Hendrik IV Rome en was hij heel dicht bij het gevangen nemen van Gregorius VII. De Noormannen redden de paus echter in 1085 uit het door de Duitsers gebarricadeerde kasteel, waar hij zich schuilhield.
Verrassend genoeg keerde het volk van Rome, dat hem tot dan toe had gesteund, zich plotseling tegen hem, en Gregorius VII moest vluchten met de Noormannen. In 1085 stierf hij in ballingschap in Salerno, in Zuid-Italië.
Dood van Gregorius VII en de Investituurstrijd
Gregorius’ dood betekende niet het einde van de Investituurstrijd. Integendeel, het ging nog tientallen jaren door totdat het effect ervan in de geschiedenis en de toekomst was gegrift. Vandaag de dag wordt de paus nog steeds gekozen door kardinalen, een praktijk die teruggaat tot de 11e eeuw.
De Gregoriaanse hervormers controleerden nog steeds het college van kardinalen, zelfs zonder Gregorius. De strijd tegen de investituur ging dus door. Urbanus II, een van de pausen na Gregorius VII, was zelfs een actieve figuur in de kruistochten.
De Investituurstrijd eindigde ook niet met de dood van Hendrik IV in 1106. Ook Hendrik V was niet bereid iets aan de investituur te veranderen.
Lees meer over ketters en ketterij.
Het Concordaat van Worms
Na bijna 50 jaar Investituurcontroverse sloten het pausdom en het keizerrijk eindelijk een compromis. Deze schijnbaar tijdelijke oplossing werd het concordaat van Worms genoemd.
Op basis van het concordaat van Worms zou het Heilige Roomse Rijk de investituren stopzetten. De nieuwe bisschoppen en abten zouden niet langer hun autoriteit van het rijk hoeven te krijgen. Het rijk zou ook niet langer bisschoppen en abten benoemen, en er zal altijd een verkiezing zijn om er een te kiezen.
In ruil daarvoor stemden de pausen ermee in dat de keizers een vertegenwoordiger mochten hebben bij de verkiezingen. Directe inmenging was niet toegestaan, maar de keizer of zijn vertegenwoordiger kon wel op de een of andere manier aangeven welke kandidaat zijn voorkeur had.
Ook zou de keizer in geval van omstreden verkiezingen, waarbij de uitslag onduidelijk was of twee kandidaten waren gekozen, beslissen welke kandidaat gekozen moest worden. Dit betekende dat de keizers de verkiezingen nog steeds konden manipuleren, maar minder openlijk.
Lees meer over de ridderlijke code.
De echte prijs
Terwijl Duitsland bezig was met de Investituurstrijd, bleven leden van de Duitse adel stenen kastelen bouwen om controle te krijgen over de mensen in hun gebieden en de heerschappij uit te roepen. De juridische desintegratie maakte Duitsland zwakker.
Ondanks dat de Investituurcontroverse niets te maken had met de structuren van het rijk en alleen het pausdom wilde bevrijden, raakte het de voetangels hard. Terwijl Frankrijk sterker werd, werd Duitsland zwakker.
Hoewel het echte conflict bleef bestaan tot het pausdom kruistochten inzette tegen het Heilige Roomse Rijk en een veel grotere historische gebeurtenis creëerde, die veel bitterder was dan de Investituur.
Gemeenschappelijke vragen over de Investituurstrijd
De Investituurstrijd leidde tot een oorlog tussen de Germanen en Rome. Ook de Noormannen marcheerden vanuit Zuid-Italië naar Rome om de paus te verdedigen.
V: Hebben de Noormannen tegen Gregorius VII gevochten?
Nee. Na het uitbreken van de Investituur-controverse volgde uiteindelijk een oorlog. Gregorius VII was bang dat hij zou verliezen, maar de Noormannen schoten te hulp en vochten naast hem.
Volgens het concordaat van Worms stemde de Heilige Roomse Keizer in met het opgeven van de Investituur-controverse. Ook stemden zij ermee in om de praktijk van het benoemen van bisschoppen en abten te stoppen. In ruil daarvoor stemden de pausen ermee in dat de keizers enige controle konden behouden over de verkiezing van bisschoppen en abten.