Leonard Cohen was een beroemde lothario. Ondanks wat hij beschouwde als een gebrek aan romantische opties tijdens zijn leven, was Cohen in werkelijkheid een onstuitbare rokkenjager. Door de decennia heen bracht Cohen hulde aan zijn wisselende relaties door middel van liedjes en, zoals iedereen die een van zijn charmant ontwijkende interviews heeft gelezen zal beamen, het is daar dat we de ware gevoelens kunnen horen die hij voor hen had.
Op de vraag van een interviewer voor Q magazine in 1991 of hij het gevoel had dat hij zijn relaties met vrouwen had uitgebuit door ze in liedjes te verwerken, antwoordde hij: “Dat is wel de minste manier waarop ik relaties heb uitgebuit. Als dat de enige manier was waarop ik een relatie heb uitgebuit, dan ga ik rechtstreeks naar de hemel. Neem je me in de maling?” Het was een eerlijke momentopname van een artiest wiens geschiedenis met romantiek gebroken is en wiens portrettering van vrouwen een beetje problematisch is.
Voordat we verder gaan, moeten we één ding duidelijk maken: Leonard Cohens behandeling van vrouwen, zowel in het echte leven als in de teksten van zijn songs, waarbij hij ze afschildert als onbetwistbare muzen, mag dan wel voldoen aan de rock ‘n’ tropes van die tijd, maar moet toch niet worden genegeerd. Als we zijn werk herbekijken, is het belangrijk om de vrouwen achter de muziek niet te vergeten, de levens die Cohen leidde om zijn creativiteit te dienen, maar ook naast hem en, nog belangrijker, ver weg van hem. Hoewel we zullen proberen een beetje duidelijkheid te verschaffen over die levens, is wat extra-curriculaire lectuur nodig om het volledige beeld te krijgen.
Een ding dat Cohen heeft bereikt met zijn liedjes over zijn minnaars, vrienden en muzen, was het creëren van sprankelende meesterwerken. Hoewel het niets nieuws is om iemands leven op een tekstblad te zetten – Bob Dylan deed het al jaren voordat Cohen op 33-jarige leeftijd besloot het lied te gaan schrijven – had Cohen een narratieve structuur in zijn manier van schrijven die inhield dat de hoofdpersonen in zijn liedjes nooit gezichtsloos waren. In tegenstelling tot de eerder genoemde Dylan, maar ook Judy Collins, Joni Mitchell en zovele anderen, creëerde Cohen niet zijn eigen portretten om te schilderen, maar bestudeerde hij zijn onderwerp nauwgezet en leverde hij songs af met een serieus gewicht.
Siets wat Chen zich zijn reputatie als “lustobject” in de jaren zestig niet veroorloofde. In een gesprek met Newsday zei Cohen over het idee: “Het is zo merkwaardig, want ik kon geen afspraakje krijgen, ik kon niemand vinden om mee uit eten te gaan. Tegen de tijd dat die eerste plaat uitkwam, die me redde, was ik al in zo’n versplinterde situatie dat ik in het Henry Hudson Hotel op West 57th Street woonde, naar het Morningstar Café op Eighth Avenue ging, een manier probeerde te vinden om de serveerster te benaderen en haar mee uit te vragen.
“Ik kreeg brieven van verlangen uit de hele wereld, en ik liep door de straten van New York om drie uur ’s nachts, in een poging om gesprekken aan te knopen met de vrouwen die sigaretten verkochten in hotels. Ik denk dat het altijd zo is. Het wordt nooit aan je geleverd.” Het was precies die mix van afstandelijkheid, zelfvertrouwen, intelligentie en rebelsheid, die hem zo aantrekkelijk maakte. Het is ook wat hem hielp bij het componeren van veel van zijn grootste liedjes.
Hieronder nemen we een kijkje bij de vrouwen van wie Leonard Cohen hield, hoewel we er zeker van zijn dat er nog veel meer zijn en de liedjes die hij voor hen schreef.
Leonard Cohen’s beroemde liefdesliedjes:
Nico
Wanneer Leonard Cohen Nico ontmoette in New York was hij in de ban. In die tijd beschouwd als een van de mooiste vrouwen ter wereld, werd hij smoorverliefd op het Duitse model en zangeres. “Toen ik voor het eerst naar New York kwam – ik denk dat het rond 1966 was – zong Nico in The Dom, dat was een Andy Warhol club in die tijd op 8th Street. Ik strompelde daar op een avond binnen en kende geen van deze mensen,” herinnerde Cohen zich eens. “Ik zag een meisje achter de bar zingen,” voegde hij eraan toe.
“Ze was een lust voor het oog. Ik denk de mooiste vrouw die ik ooit had gezien tot op dat moment,” zei hij gloedvol, voordat hij zich herinnerde: “Ik liep gewoon naar haar toe en ging voor haar staan totdat mensen me opzij duwden. Ik begon toen liedjes voor haar te schrijven.” Nog steeds, tot op de dag van vandaag, zijn er talloze geruchten dat de band die ze hadden romantisch was, maar Cohen zou later de speculaties ontkennen, verder uit te leggen dat de reden waarom hun relatie platonisch was, niet te wijten was aan een gebrek aan het proberen van zijn kant. “Op de een of andere manier is het me gelukt om haar te ontmoeten. En binnen vijf minuten na ons gesprek zei ze dat ik het moest vergeten, omdat ze alleen geïnteresseerd was in jonge mannen. Maar ze zei: ik zou graag een vriend van je willen zijn – en we werden vrienden,” aldus Cohen.
Er zijn genoeg liedjes waar de Nico-invloed op te horen is. Met name het gedreun van Cohens zang is meer dan een aanwijzing voor zijn bewondering voor haar, maar één lied zou voor de Duitse worden gemaakt: “Het was pas na vele weken, na verbijsterd te zijn door haar conversatie en verlamd door haar schoonheid, dat ze me vertelde dat ze doof was. Ze reageerde op iedereen met wat in haar opkwam omdat ze nauwelijks iets kon horen. Wat haar bijzonder vreemde stijl verklaart. Maar ik heb ‘Take This Longing’ zeker geschreven terwijl ik aan haar dacht.”
Suzanne Verdal
Mogelijk een van Cohens beroemdste liedjes uit zijn rijke canon is niet geïnspireerd op een romantische relatie, maar op zijn verliefdheid op platonische vriendin Suzanne Verdal. Aan Judy Collins gegeven als een van de eerste liedjes die hij ooit schreef, werd het liedje onder haar leiding een hit, maar het was geworteld in Cohens liefdesleven.
In waarheid was het liedje in feite een samensmelting van zijn reis tot nu toe. In ‘Suzanne’ leverde Cohen een oneindig gedetailleerd werkstuk af, waarin hij de ontmoetingen vastlegde die hij had met Suzanne Verdal, de vriendin van de Canadese artiest Armand Vaillancourt. “Hij kreeg er zo’n kick van om mij als jong schoolmeisje, veronderstel ik, en als jonge artiest te zien opgroeien tot Armand’s minnares en vervolgens tot zijn vrouw,” herinnerde Verdal zich in een interview uit 1998. “Dus hij was min of meer de tijd aan het chroniseren en kreeg er schijnbaar een kick van.”
“Hij was me meer aan het ‘indrinken’ dan ik zelfs maar herkende, als je begrijpt wat ik bedoel,” zei Verdal toen hij de intensiteit van het lied opmerkte. “Ik nam dat hele moment voor lief. Ik zou gewoon spreken en ik zou bewegen en ik zou aanmoedigen en hij zou gewoon een soort van achterover leunen en grijnzen terwijl hij het allemaal in zich opnam, en ik zou niet altijd feedback krijgen, maar ik voelde zijn aanwezigheid echt bij me zijn.”
“Het nummer ‘Suzanne’ is journalistiek,” zegt Cohen in het boek Leonard Cohen on Leonard Cohen: Interviews and Encounters. “It’s completely accurate.”
Op de vraag om de regel over thee en sinaasappels te bevestigen, grijnsde Cohen: “Nou, de thee had eigenlijk kleine stukjes sinaasappelschil in zich. Maar ‘thee en sinaasappels’ klinkt beter, nietwaar? Ze woonde aan het water in Montreal. En ze ‘nam je altijd mee naar haar huis aan de rivier’. Je kon ‘de boten voorbij horen varen’ en je kon ‘de nacht naast haar doorbrengen’. Al die dingen…en ik raakte haar perfecte lichaam aan met mijn gedachten. Vooral omdat ze getrouwd was met een vriend van me en ik haar met niets anders kon aanraken!” Ongeacht de omstreden kwesties van overspel binnen het nummer, is het moeilijk om dit te negeren als een van Cohen’s beste werken.
Suzanne Elrod
Soms wordt er wreed naar verwezen als ‘Suzanne 2′, Suzanne Elrod was een spilfiguur in Cohens leven. Elrod’s rol in Cohen’s carrière kan niet onderschat worden, eerst als zijn minnares en daarna als zijn vrouw en moeder van zijn kinderen Adam en Lorca. Hoewel het stel een nogal moeizame relatie had en zichzelf presenteerde als het perfecte aan-uit-keer-koppel, was Elrod ook de inspiratiebron voor Cohens krachtigste nummers.
De tekst “I tried to leave you, I don’t deny. / I closed the book on us at least a hundred times,” uit ‘I Tried To Leave You’, heeft Cohen toegegeven geïnspireerd te zijn door Elrod. Het nummer, uit New Skin for the Old Ceremony uit 1974, is eigenlijk geen liedje over het verlaten van je partner, maar over blijven, ook al denk je dat je dat niet zou moeten doen.
Het is een klassiek stukje Cohen-poëzie en een nummer dat, hoewel ontsierd door de uiteindelijke, en ietwat wrange, scheiding van het stel, toch leuk is om opnieuw te beluisteren wanneer dat mogelijk is. Het is eerlijk om te zeggen, Cohen lijkt nooit voorbestemd te zijn geweest voor zoiets ‘normaals’ als een huwelijk.
Marianne Ihlen
Een zo’n literaire trope die Cohen gebruikte, waarschijnlijk veel te vaak, was het complexe ideaal van een artistieke muze. Hoe problematisch ook in 2020, het maakt het wel mogelijk om veel van zijn werk te herleiden tot een bepaalde bron, wat waarschijnlijk de vele leden van zijn fervente fandom behaagt. Zoals bij veel dichters in zijn tijd land je bij het terugvoeren van deze stappen steevast aan de voeten van een indrukwekkende vrouw en Marianne Ihlen is zonder twijfel de vrouw aan de voet van de ‘So Long, Marianne’-berg.
Ihlen was eerder getrouwd met schrijver Axel Jensen toen ze op Hydra woonde, waarbij het turquoise water en de witte stenen huizen op het Griekse eiland voor veel poëtische beeldspraak zorgden.
Jensen verliet Ihlen kort nadat hun zoon Axel Jr. was geboren en ontvluchtte het eiland. Daar ontmoette Ihlen in 1960 een beleefde jonge dichter uit Canada die de saaie grijze wereld van Londen ontvluchtte om zijn eerste roman af te maken. De twee werden al snel verliefd op elkaar en zij stond hem toe ’s morgens op het terras te liggen, zijn quota van drie bladzijden te schrijven en ’s avonds slaapliedjes te zingen voor haar zoon. Ze deed hem de troosteloosheid van de moderniteit en de onderdrukking van de beschaving vergeten.
Het paar zou uiteindelijk uit elkaar gaan nadat de spanning van een ontluikende zangsensatie te veel bleek te zijn. Afgezien van Cohens groeiende en bekende ontrouw, zagen hij en Ihlen elkaar nauwelijks, terwijl zij en Axel Jr. terugkeerden naar Noorwegen en Cohen over de hele wereld werd meegesleept. Hoewel het voor de betrokkenen misschien een waardevol moment was, spraken Cohen en Ihlen elkaar in de decennia na hun breuk nauwelijks meer.
Voor Ihlen’s dood in juli 2016 zou Cohen zijn muze echter nog een laatste brief schrijven: “Nou Marianne, het is zover gekomen dat we echt zo oud zijn en onze lichamen uit elkaar vallen en ik denk dat ik je heel snel zal volgen,” schreef hij.
“Weet dat ik zo dicht achter je sta dat als je je hand uitsteekt, ik denk dat je de mijne kunt bereiken. En je weet dat ik altijd van je heb gehouden om je schoonheid en om je wijsheid, maar daar hoef ik niets meer over te zeggen, want daar weet je alles van. Maar nu wil ik je alleen een goede reis wensen. Vaarwel oude vriend. Eindeloze liefde, tot ziens.”
Janis Joplin
Veel van de songs in kwestie verwijzen naar een diepe liefde die Cohen met zijn onderwerp deelde. Maar in dit geval gaat het iets minder over romantiek en meer over lust – het moment waarop Leonard Cohen en Janis Joplin elkaar ontmoetten.
Op dat moment bevond de zanger en liedjesschrijver zich in een sombere situatie. Zijn carrière kwakkelde zowel in de literaire als in de muzikale wereld en het Chelsea Hotel, vol met bohemiens en artiesten, hield nu slechts zoveel belofte in. Op een avond, toen Cohen de lift inliep, stapte een wildharige, fel zelfverzekerde vrouw de lift in. De huidige bewoonster van kamer 41 – de zangeres van Big Brother and the Holding Company, en een van de stemmen van haar generatie –Janis Joplin.
Cohen verzamelde zijn moed en besloot het trage tempo van de lift te gebruiken om een gesprek aan te knopen met dit stralende licht van de vrouwelijkheid. Hij herinnerde zich in 1988: “Ik zei tegen haar: ‘Ben je op zoek naar iemand?’ Ze zei: ‘Ja, ik ben op zoek naar Kris Kristofferson. Ik zei: ‘Dame, je hebt geluk, ik ben Kris Kristofferson. Dat waren gulle tijden. Ook al wist ze dat ik korter was dan Kris Kristofferson, ze heeft het nooit gezegd. Grote vrijgevigheid overheerste in die doem decennia.”
Het paar zou hun weg vinden naar Cohen’s kamer 424 en samen een korte romance delen, waarvan de details in Cohen’s lied worden gedeeld. Hoewel hij pas jaren na haar dood toegaf dat Janis het voorwerp van genegenheid in het liedje was. Joplin zei ooit dat de romance van het stel haar erg zwaar trof, “Echt zwaar, zoals een klap in het gezicht dat het gebeurde. Twee keer. Jim Morrison en Leonard Cohen. En het is vreemd want zij waren de enige twee die ik kan bedenken, zoals prominente mensen, die ik probeerde te … zonder ze echt leuk te vinden, gewoon omdat ik wist wie ze waren en ze wilde leren kennen. En toen gaven ze me allebei niets.”
Ze zagen elkaar nog maar een handvol keer na deze eerste ontmoeting voordat Joplin stierf en Cohen nam de tijd om zich te verontschuldigen voor het erkennen van Joplin als het onderwerp van het lied na haar dood. Voor hem was het een nodeloze en wulpse onthulling waar hij de rest van zijn dagen spijt van had.
Joni Mitchell
Joni Mitchell, een pionier op het gebied van alternatieve en folkmuziek, werd in de beginfase van haar carrière herhaaldelijk vergeleken met Leonard Cohen, totdat ze haar eigen, unieke stijl vastlegde. Hoewel sommige overeenkomsten in hun werk elkaar overlapten, gezien het feit dat ze beiden deskundige verhalenvertellers waren, zaten de twee artiesten sonisch stevig in hun eigen straatje.
Na het festivaloptreden toen het paar elkaar voor het eerst ontmoette, werd gemeld dat Mitchell een maand bij Cohen zou wonen in haar Laurel Canyon huis. Mitchell, die jaren later over haar carrière nadacht, vertelde Malka Maron dit in het boek Joni Mitchell: In Her Own Words over hun eerste ontmoeting: “Leonard deed ‘Suzanne’, ik had hem ontmoet en ik zei: ‘Ik hou van dat lied. Wat een geweldig nummer.’ Echt waar. Suzanne’ was een van de beste liedjes die ik ooit gehoord heb. Dus ik was trots om een artiest te ontmoeten. Hij maakte me nederig omdat ik naar dat liedje keek en dacht, ‘Woah. Al mijn liedjes lijken zo naïef in vergelijking. Het verhoogde de standaard van wat ik wilde schrijven.”
Mitchell schreef het prachtige nummer ‘Rainy Night House’ als een afscheid van hun korte maar fijne relatie. Joni bevestigde dat het nummer ging over haar relatie met het tot een einde komen, verklarend: “Ja. Ik ging een keer naar zijn huis en ik viel in slaap in zijn oude kamer en hij zat op en keek hoe ik sliep. Hij zat de hele nacht op en keek hoe ik zag wie ik in de wereld kon zijn.” Hun relatie liep uiteindelijk op de klippen toen ze meer van elkaar vervreemd raakten en de wereld van de muziek hen opslokte. Maar heeft Cohen een van zijn beroemdste liedjes voor Mitchell geschreven? Zij denkt zeker van wel.
Mitchell zegt dat ze Cohen een schilderij heeft laten zien dat ze van The Mitchells had gemaakt en dat volgens haar de inspiratie was voor ‘Bird on the Wire’. “Ik had een schilderij dat ik voor de Mitchells had gemaakt,” herinnert ze zich, “Ik was zo’n buitenbeentje in die familie, en ik heb het geschilderd, dat ik aan Leonard heb laten zien. In dit schilderij zitten mussen op een draad. Het heeft een warm-roze achtergrond, en er zijn mussen met pauwenstaarten. Er zijn allemaal fictieve vogels. En er was er een voor elke Mitchell, en een van hen hing ondersteboven. Raad eens wie? Ik denk dat het iets te maken had met ‘Bird on the Wire’. Ik heb het Leonard laten zien.” Het is niet precies duidelijk of dit van invloed is geweest op zijn liedje, maar hij maakte overal in zijn leven aantekeningen van, dus het is niet vreemd om te denken dat dit ook gebeurd is.
