Een van uw oudere patiënten komt op bezoek en u merkt dat hij moeite heeft dingen te onthouden, gewone taken uit te voeren en op te letten tijdens gesprekken. En het is niet het gebruikelijke soort vergeetachtigheid dat hoort bij ouderdom of stress. Nee, hun problemen met aandacht, geheugen en planning lijken meer op de problemen die typisch zijn voor een milde cognitieve stoornis of zelfs dementie. Maar het zal je misschien verbazen dat er nog een andere (vaak over het hoofd geziene) stoornis is die deze symptomen ook veroorzaakt: aandachtstekortstoornis/hyperactiviteitstoornis (ADHD).
Symptomen van ADHD kunnen doorwerken tot in de volwassenheid bij twee-derde van de patiënten diederde van de patiënten die als kind ADHD hadden.
Hoewel het meestal geassocieerd wordt met schoolgaande kinderen, kunnen sommige oudere volwassenen met aandachts- en geheugenproblemen ADHD hebben. Onderzoekers hebben aangetoond dat de symptomen van ADHD kunnen overgaan in de volwassenheid bij tweederde van de patiënten die als kind ADHD hadden.
Hier volgt wat alle artsen moeten weten over deze verrassende boosdoener van geheugenverlies:
Prevalentie van ADHD bij volwassenen
ADHD is ook een van de meest erfelijke gezondheidsstoornissen, wat betekent dat iemand met ADHD een ouder, grootouder of broer of zus met de stoornis kan hebben. Het is een gevarieerde neuropsychiatrische stoornis die meer dimensioneel dan categorisch is. ADHD komt het meest voor bij kinderen en tieners, met een prevalentie van 5%, maar volwassenen kunnen het ook hebben.
Volgens de National Institutes of Mental Health is de algehele prevalentie van ADHD bij Amerikaanse volwassenen in de leeftijd van 18-44 jaar 4,4%, met een hogere prevalentie bij mannen (5,4%) dan bij vrouwen (3,2%). De prevalentie van ADHD tijdens de gehele levensduur van Amerikaanse volwassenen in dezelfde leeftijdsgroep is 8,1%.
In een systematische review, gepubliceerd in Neuropsychiatric Disease and Treatment, suggereerden onderzoekers dat de prevalentie van ADHD-symptomen daalt tot 1,0% tot 2,8% bij de meest ouderen. Het is niet duidelijk waarom de prevalentie zo laag is in deze subgroep van ouderen, maar de auteurs speculeerden op een paar mogelijke redenen. Ten eerste kunnen mensen met ADHD jonger overlijden als gevolg van ongelukken, middelenmisbruik, stemmingsstoornissen, enzovoort. Ten tweede kan het ontbreken van leeftijdsgebonden diagnostische criteria bijdragen aan onderdiagnose. Ten derde is de differentiële diagnose voor ADHD op oudere leeftijd lang en omvat milde cognitieve stoornissen, dementie, andere neurodegeneratieve stoornissen, polyfarmacie, slaapstoornissen, chronische pijn, en problemen met zien/horen. ADHD kan dus worden verward met een van deze andere aandoeningen.
“Ondanks het gebrek aan onderzoek naar ADHD bij volwassenen van ≥ 50 jaar, en vele onbeantwoorde vragen over prevalentie en persistentie van ADHD gedurende het hele leven, is er reden om aan te nemen dat ADHD of residuele ADHD bij een groot aantal patiënten tot op middelbare leeftijd en in de late volwassenheid blijft bestaan,” aldus de auteurs.
Ze voegden eraan toe: “Een aantal recente studies uit verschillende landen die gebruik maken van nationale registers en databases met voorschriften hebben aangetoond dat wereldwijd een groeiend aantal patiënten van ≥ 50 jaar wordt beoordeeld en behandeld voor ADHD.”
Geheugenproblemen en andere symptomen
Jongeren met ADHD presenteren zich vaak met onoplettendheid, impulsiviteit, en hyperactiviteit. Structurele en functionele pathologie komt vaak voor, met problemen op school en op het werk, maar ook in sociale situaties. Omdat ADHD-symptomen bij veel patiënten kunnen doorwerken tot in de volwassenheid (en steeds meer mensen langer leven), heeft het onderwerp de laatste tijd aan belang gewonnen. Maar er is weinig onderzoek naar het onderwerp gedaan, met weinig case reports.
Wat we wel weten is dat volwassenen met ADHD vaak depressief, angstig, verslaafd en afhankelijk zijn, maar ook persoonlijkheidsstoornissen en problemen met hun gevoel van eigenwaarde hebben. Bij ouderen kan pensionering de ADHD-symptomen verergeren, net zoals het gebrek aan structuur tijdens de zomervakantie de aandoening bij getroffen schoolkinderen kan verergeren. Hyperactiviteit neemt meestal af op volwassen leeftijd, maar verhoogde motorische activiteit, friemelen, ongeduld, het nemen van risico’s, en het zoeken naar sensatie zijn gebruikelijk – dit alles kan leiden tot aanzienlijke beperkingen.
Daarnaast kunnen volwassenen met persisterende (volwassen) ADHD gevoelig zijn voor onoplettendheid, slechte concentratie, vergeetachtigheid, afleidbaarheid, desorganisatie, gebrek aan consciëntieusheid, prikkelbaarheid, emotionele labiliteit, en het meest belangrijk, problemen met het werkgeheugen. Het werkgeheugen verwijst naar het vermogen om de aandacht vast te houden of te heroriënteren, alsook naar zelfcontrole. Deze problemen beginnen al in de kindertijd en kunnen verergeren naarmate men ouder wordt.
Onderzoekers die een enquête hielden om te bepalen hoe goed ADHD wordt herkend en behandeld in geheugenklinieken in de VS ontdekten dat ADHD misschien niet zo vaak wordt gezien of herkend in geheugenklinieken. Zij speculeerden dat de reden voor deze verkeerde herkenning zou kunnen zijn dat ADHD op latere leeftijd minder voorkomt en dat de symptomen ten onrechte zouden kunnen worden toegeschreven aan leeftijdsgebonden cognitieve achteruitgang.
“Aangezien aandacht een belangrijke component is in geheugenprocessen, is het waarschijnlijk dat patiënten met een verminderd aandachtsvermogen ook geheugenstoornissen zullen ontwikkelen. Een getrainde neuropsycholoog die een uitgebreide neuropsychologische test uitvoert, kan waarschijnlijk onderscheid maken tussen aandachts- en geheugenproblemen die het gevolg zijn van ADHD en problemen die het gevolg zijn van een verworven cognitieve stoornis, zoals dementie, omdat het patroon van de tekorten bij ADHD een verminderde leersnelheid met zich meebrengt, terwijl dementie doorgaans een snelle vergeetachtigheid met zich meebrengt”, aldus de auteurs.
“Echter, de beknoptheid van veel geheugenscreening batterijen en de overlap in symptomen kan leiden tot onzekerheid over de etiologie. Wanneer geriatrische patiënten zich presenteren in geheugenklinieken met geheugenstoornissen, kan de aanwezigheid van ADHD dus een verwarrende variabele zijn,” voegden ze eraan toe.
Behandeling
Er is geen genezing voor ADHD. Maar bepaalde interventies kunnen helpen het werkgeheugen te verbeteren. Sommige onderzoekers hebben gesuggereerd dat mentale oefeningen zoals hersenkrakers het werkgeheugen kunnen verbeteren bij mensen met ADHD. Het gebruik van organisatorische hulpmiddelen zoals kalenders, alarmen, plakbriefjes en dagelijkse planners zou ook kunnen helpen bij het omgaan met geheugenproblemen en andere symptomen van ADHD. Daarnaast kunnen gedragstherapieën ook werken om tijdbeheer, geldbeheer, productiviteit, angst en kwaliteit van leven te verbeteren. Er is echter een belangrijk voorbehoud bij deze suggesties: Vanwege het beperkte onderzoek naar volwassenen met ADHD, zijn deze maatregelen gebaseerd op anekdotische rapporten, evenals klinische studieresultaten bij kinderen en adolescenten.
Als het gaat om farmaceutische therapieën, is van stimulerende middelen zoals methylfenidaat of dextroamfetamine aangetoond dat ze effectief zijn bij de behandeling van ADHD bij volwassenen, waaronder ouderen. Deze behandelingen zijn ook effectief met betrekking tot zaken als executieve functies en werkgeheugen. Speciale overwegingen bij ouderen zijn echter het risico van verhoogde bloeddruk/hartslag en hartritmestoornissen bij mensen met coronaire hartziekte.
“Met het ouder worden treedt een reeks veranderingen op die de farmacokinetiek en farmacodynamiek van psychotrope medicatie veranderen. Dit kan de werkzaamheid, verdraagbaarheid en veiligheid van een psychofarmacologische behandeling beïnvloeden. Farmacologische behandeling bij oudere volwassenen moet in het algemeen volgens dezelfde richtlijnen gebeuren als bij jongere patiënten, behalve dat de dosering en snelheid van titratie langzamer moet en lager moet beginnen,” schreven de auteurs van het onderzoek. Een extra woord van voorzichtigheid: Oudere volwassenen kunnen een verminderd metabolisme van geneesmiddelen en een verhoogde gevoeligheid voor bijwerkingen vertonen.