Borstvoeding is nooit zonder cultureel commentaar geweest. Moedermelk is misschien wel een van de meest provocerende lichaamsvloeistoffen – we zijn niet zo gepassioneerd over urine, zweet, snot of tranen – en toch is moedermelk een biggie. Sinds het begin der tijden wordt moedermelk vereerd… en is het een bron van grote onenigheid geweest. De geschiedenis van borstvoeding is fascinerend, vooral gezien in de context van onze huidige cultuur over borstvoeding.
Borstmelk wordt al sinds de oudheid vereerd. In het klassieke Griekenland werd gedacht dat de melk van een Griekse godin onsterfelijkheid zou verlenen aan hen die ervan dronken. Het was Hera’s moedermelk die Hercules onoverwinnelijk maakte. Het was Hera’s moedermelk die de Melkweg zelf vormde (zo gaat het verhaal). De Moeder Maria was vrijgesteld van seks, pijn bij de bevalling, en misschien wel van veel lichaamsfuncties (zo gaat het verhaal tenminste) – en toch gaf ze borstvoeding. Het kindje Jezus aan de borst van Maria is al millennia lang een van de populairste en krachtigste artistieke afbeeldingen.
In het oude Egypte werden kraamverzorgsters, ondanks hun positie als bedienden, verheven. Ze werden uitgenodigd bij koninklijke gelegenheden. De kinderen van koninklijke kindermeisjes werden beschouwd als verwanten van de koning. In het grote verhaal van Odysseus, herkenden slechts twee personen de hoofdpersoon na zijn lange afwezigheid van huis – zijn trouwe hond en zijn voedster. De geschiedenis heeft de bijzondere aard van de borstvoedingsrelatie lang erkend en geprezen.
Maar de geschiedenis heeft de borstvoedingsrelatie ook gecompliceerd door culturele en ethische bagage toe te voegen aan wat een biologische functie is. We kennen allemaal de huidige omstandigheden waarin onze baby’s worden gevoed – het belang dat wordt gehecht aan moedermelk, de aandrang van sommigen op flesvoeding en de afwijzing ervan door anderen, de oordelen die worden geveld over vrouwen die wel of geen borstvoeding willen geven, vrouwen die wel of geen borstvoeding kunnen geven, vrouwen die van borstvoeding houden en vrouwen die borstvoeding verafschuwen, vrouwen die korte tijd borstvoeding geven en vrouwen die jarenlang borstvoeding geven. Het is allemaal zeer beladen.
En deze hoge lading is niets nieuws. Formule versus moedermelk mag dan de hedendaagse dichotomie bij uitstek zijn (met een lange lijst van subtielere maar evenzo splijtzwammen), er zijn al lang alternatieven voor een baby die aan de borst van zijn of haar moeder zoogt.
Wij beschouwen flesvoeding als een betrekkelijk nieuwe uitvinding, maar het zoeken naar vervangingsmiddelen voor moedermelk is al lang een menselijke onderneming (hoe onsuccesvol veel van die pogingen ook waren). Op oude vindplaatsen in Europa, die teruggaan tot 3500 v. Chr., zijn borstvormige kleiflessen gevonden. Sommige historici geloven dat koeien en geiten eigenlijk gedomesticeerd werden om een vervangmiddel voor moedermelk aan zuigelingen te geven. Baby’s konden rechtstreeks door deze dieren worden gezoogd of kregen door mensen gemaakte hulpmiddelen die ongeveer leken op onze moderne zuigflessen. Vervangingsmiddelen voor koe- en geitenmelk raakten uit de gratie toen men ontdekte dat baby’s niet goed gedijden op deze menselijke melkalternatieven. Uit verslagen uit het 18e-eeuwse Europa blijkt bijvoorbeeld dat baby’s die al vroeg moedermelk van deze dieren kregen, vaker aan diarree leden en stierven dan baby’s die moedermelk kregen.
Naast de lange zoektocht naar vervangingsmiddelen voor moedermelk, zien we in de geschiedenis ook een lange geschiedenis van het gebruik van vervangers – de praktijk waarbij een andere vrouw dan de moeder van het kind het kind verzorgt. Deze praktijk, die “wet-nursing” wordt genoemd, is oud en was een van de weinige beroepen in de oudheid die uitsluitend voor vrouwen openstonden. Hoewel dit tegenwoordig niet meer gebruikelijk of geaccepteerd is in het Westen, waren kraamverzorgsters ooit zo populair dat zij reclame moesten maken voor hun diensten en moesten concurreren om opdrachten. In het 16e eeuwse Engeland werden boeken gepubliceerd voor nieuwe ouders over hoe een kraamverzorgster in te huren en welke eigenschappen zij moest bezitten. In het Florence van de Renaissance kwamen kraamverzorgsters op openbare pleinen bijeen om hun diensten te promoten en te vieren.
Het gebruik van kraamverzorgsters begon in de hogere klassen; maar, zoals veel elitetrends, druppelde het door naar de massa. Tegen de jaren 1600 stuurde meer dan de helft van alle vrouwen in Europa hun baby’s naar andere vrouwen om ze te laten verzorgen. In 1780 werd volgens een historicus minder dan 10 procent van alle in Parijs geboren baby’s door hun moeder verpleegd. Dure kraamverzorgsters stuurden hun baby’s zelfs weg om door goedkopere kraamverzorgsters te worden verpleegd, zodat ze hun voorraad voor betalende klanten konden aanhouden.
Waarom zo’n populariteit bij kraamverzorgsters? Historici postuleren vele redenen voor de rage. Sommigen beweren dat mannen niet wilden dat hun vrouwen borstvoeding gaven, en wel om een aantal redenen. Een, het “ruïneerde hun maagdelijke boezem.” Twee, het nam vrouwen en hun affecties weg van de man. Drie, borstvoeding werd gezien als een aanslag op de vruchtbaarheid van de vrouw – hoe meer borstvoeding een vrouw gaf, hoe minder baby’s ze maakte. Mannen op zoek naar nageslacht en erfgenamen werden grote critici van zogende vrouwen. Er heerste ook bijgeloof dat geslachtsgemeenschap de moedermelk bedierf, nog een reden voor een gebrek aan steun voor borstvoeding.
Zoals met zoveel populaire trends, kwam er een verzet tegen het gebruik van natte verpleegsters. Aan het eind van de 17e en het begin van de 19e eeuw – als onderdeel van de hervormingsbewegingen die het sociale landschap van Europa en de Verenigde Staten overspoelden – riepen veel vrouwen en mannen op tot een terugkeer naar het thuis geven van borstvoeding aan baby’s door hun eigen moeders. Het werd zelfs een feministische kwestie genoemd, hoewel vrouwen nog steeds de dupe waren van dit nieuwe credo – waar je vroeger geen “goed genoeg vrouw” was als je borstvoeding gaf, was je nu niet “goed genoeg” als je je baby’s niet borstvoeding gaf. (Klinkt dat bekend?)
In 1793 verklaarden de Fransen dat vrouwen die geen borstvoeding gaven, niet in aanmerking kwamen voor een uitkering. In 1794 gingen de Duitsers nog een stap verder en stelden het wettelijk verplicht dat alle gezonde vrouwen hun baby’s borstvoeding moesten geven. Tegen het begin van 1800, schepten elite vrouwen op over hun toewijding aan borstvoeding.
Hoewel borstvoeding nooit meer populair is geworden, zijn er in de tussentijd wel vergelijkbare thema’s opgekomen en weer verdwenen. Het equivalent van de 20e eeuw kwam met de komst van zuigelingenvoeding. Elite mannen en vrouwen leidden opnieuw de aanval. Flesvoeding is historisch gezien zowel bejubeld als verworpen. Op een bepaald moment werd flesvoeding superieur geacht aan moedermelk in zuiverheid en voeding. Later werd het veroordeeld als een schadelijk substituut voor moedermelk. Hieromheen wervelen andere argumenten, waarvan we er vele goed kennen omdat we nog steeds in deze culturele wateren zwemmen.
De schommeling tussen borstvoeding en het gebruik van flesvoeding is in de Verenigde Staten in de afgelopen honderd jaar of zo opvallend geweest. Vóór 1930 gaven de meeste moeders hun baby borstvoeding. In het begin van de jaren 1970 gaf slechts 22% van de moeders borstvoeding, en de meesten alleen in de eerste weken van hun leven. Tegenwoordig neemt het aantal borstvoedingen toe. In 2011 kreeg 79 procent van de pasgeboren baby’s borstvoeding. Hoewel de Wereldgezondheidsorganisatie momenteel aanbeveelt dat baby’s 2 jaar borstvoeding krijgen, geven veel zogende paren niet zo lang borstvoeding. Van de in 2011 geboren zuigelingen gaf 49 procent borstvoeding na 6 maanden en 27 procent na 12 maanden.
Vrouwen zijn door de hele geschiedenis heen onderworpen geweest aan de culturele idealen en mores van de huidige tijd. Alle vrouwen in de loop der tijden hebben hun best gedaan, gezien de beperkingen van werk, verantwoordelijkheid, familiale en sociale verwachtingen, verlangen, gezondheid en mogelijkheden.
Let op: dit artikel is niet bedoeld om de geschiedenis van borstvoeding uitputtend te behandelen; dit is zeker een onderwerp dat VEEL gedetailleerder zou kunnen worden behandeld. Dit artikel behandelt niet de historische borstvoedingstrends wereldwijd, maar richt zich in de eerste plaats op de westerse cultuur, en zelfs binnen dit aandachtsgebied is er zeker nog veel te ontdekken. Wij nodigen u uit om desgewenst verder in deze rijke geschiedenis te duiken en uw interessante bevindingen met ons te delen!
De informatie in dit artikel is grotendeels gebaseerd op een hoofdstuk uit Natalie Angier’s fenomenale boek “Woman: An Intimate Geography.” Voor iedereen die van het vrouwelijk lichaam houdt en het een warm hart toedraagt, is dit boek een ongelooflijk inzichtelijke en waardevolle lectuur.