Bij de Annunciatie, toen de engel Gabriël aan de Maagd Maria verscheen om haar mee te delen dat ze zwanger zou worden van de Heilige Geest, deelde hij haar ook mee dat Elizabeth, haar nicht, al zes maanden zwanger was (Lucas 1:36). Maria reisde daarop naar Elizabeth. Het evangelie van Lucas verhaalt dat de baby “sprong” in de schoot van Elizabeth bij de begroeting van Maria (Lucas 1:44).
De geboorte van Johannes de Doper op 24 juni komt drie maanden na de viering op 25 maart van de Aankondiging, toen de engel Gabriël aan Maria vertelde dat haar nicht Elizabeth in de zesde maand van haar zwangerschap was, en zes maanden voor de viering van de geboorte van Jezus met Kerstmis. Het doel van deze feesten is niet om de exacte data van deze gebeurtenissen te vieren, maar eenvoudigweg om ze op een onderling samenhangende manier te herdenken. De Geboorte van Johannes de Doper loopt vooruit op het feest van Kerstmis.
De Geboorte van Johannes de Doper is een van de oudste feesten van de christelijke kerk, die door het Concilie van Agde in 506 werd genoemd als een van de belangrijkste feesten in die regio, waar het een rustdag was en, net als Kerstmis, werd gevierd met drie missen: een nachtwake, bij zonsopgang, en ’s middags.
Het is een van de patroonsfeesten van de Orde van Malta.
In het westerse christendomEdit
Ordinair wordt de sterfdag van een heilige meestal gevierd als zijn of haar feestdag, omdat het zijn of haar dies natalis, of “geboortedag”, in het eeuwige leven markeert. Op deze regel zijn er twee opmerkelijke uitzonderingen: de geboortedag van de Heilige Maagd Maria en die van Johannes de Doper. Volgens de rooms-katholieke traditie en leer was Maria vanaf het eerste moment van haar bestaan vrij van de erfzonde (haar ontvangenis zelf wordt met een apart feest herdacht), terwijl Johannes in de schoot van zijn moeder van de erfzonde werd gereinigd (wat in andere westerse christelijke tradities niet wordt onderwezen).
De Geboorte van Johannes de Doper is, hoewel het buiten Quebec en Puerto Rico geen algemeen erkende feestdag is, een hoog aangeschreven liturgisch feest, dat in de rooms-katholieke, anglicaanse en lutherse kerken wordt gehouden. Aangezien het in de Romeinse ritus sinds 1970 als een plechtigheid wordt gevierd, in de vorm van 1962 van die liturgische ritus als een feest van de eerste klasse en in nog vroegere vormen als een dubbel van de eerste klasse met gemeenschappelijk octaaf, heeft het voorrang op een zondag waarop het toevallig valt. De Gereformeerde en Vrije Kerken geven aan dit feest een minder prominente plaats.
Zoals de Geboorte van de Maagd is het onderwerp vaak afgebeeld in de kunst, vooral uit Florence, wiens patroonheilige Johannes is. Het kreeg vaak een welvarende eigentijdse setting, en vaak onderscheidt alleen de aanwezigheid van een aureool of twee het op een desco da parto of geboorteschaal van een wereldlijke voorstelling van een moeder die liggend bezoek ontvangt. De scène in de frescocyclus van het leven van Johannes in de Tornabuoni kapel in de kerk van Santa Maria Novella in Florence is waarschijnlijk de beroemdste, gemaakt door Domenico Ghirlandaio en zijn werkplaats tussen 1485 en 1490.
De hervormer Maarten Luther schreef een hymne over de doop, “Christ unser Herr zum Jordan kam”, die geassocieerd werd met de dag van de Doper. Het feest werd gevierd in het Lutherse Leipzig, Johann Sebastian Bach componeerde voor de gelegenheid drie kerkcantates, met name een koraalcantate op Luthers hymne:
- Ihr Menschen, rühmet Gottes Liebe, BWV 167, 24 juni 1723
- Christ unser Herr zum Jordan kam, BWV 7, 24 juni 1724
- Freue dich, erlöste Schar, BWV 30, 24 juni 1738 of een later jaar
In het Oosters ChristendomEdit
In de Oosters Orthodoxe Kerk en andere Oosters Christelijke Kerken wordt Johannes de Doper gewoonlijk Johannes de Voorloper genoemd, een titel die ook in het Westen wordt gebruikt (“Πρόδρομος” Pródromos in het Grieks, “Voorloper” in het Latijn). Deze titel geeft aan dat het doel van zijn ambt was de weg te bereiden voor de komst van Jezus Christus. In de Byzantijnse ritus wordt het feest van zijn geboorte gevierd op 24 juni. Het is een belangrijke feestdag en wordt gevierd met een nachtwake. Het heeft een nafeest van één dag. Het feest valt gewoonlijk tijdens de Apostelvasten (in Orthodoxe Kerken die de Juliaanse kalender volgen, valt dit feest altijd tijdens de Apostelvasten).
Naast de geboorte van Johannes de Doper kent de Byzantijnse ritus ook de volgende herdenkingen van het leven van Johannes de Doper:
- Januari 7 – The Synaxis of St John the Forerunner (hoofdfeestdag, onmiddellijk na Theophany (Epiphany) op 6 januari)
- Februari 24 – First and Second Finding of the Head of St. Johannes de Voorloper
- mei 25 – Derde vondst van het hoofd van de H. Johannes de Voorloper
- augustus 29 – De onthoofding van de H. Johannes de Voorloper
- september 23 – De conceptie van de H. Johannes de Voorloper en de herdenking van de H. H. Zecharia en Elizabeth.
De Armeens Apostolische Kerk herdenkt de “Geboorte van Johannes de Voorloper” op 15 januari, en 7 juni is de “Herdenkingsdag van de H. Johannes de Voorloper”. 1 september is het feest van de “Heiligen Johannes de Voorloper en Job de Rechtvaardige”.
- In Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland wordt op 7 juli de Dag van Ivan Kupala gevierd.