De meeste zwangere vrouwen kennen het advies om te stoppen met roken, alcohol te vermijden en zachte kaas in al zijn vormen te vrezen, maar we horen maar weinig officieel advies over stress tijdens de zwangerschap.
Toch weten we dat hoge stressniveaus slecht zijn voor onze gezondheid in het algemeen, de immuniteit aantasten en ons risico op infectieziekten en niet-infectieziekten verhogen. Tijdens de zwangerschap brengt stress specifieke gevaren met zich mee voor het fysieke en emotionele welzijn van de baby, de moeder en het gezin als geheel.
Stress tijdens de zwangerschap komt vaak voor, niet in de laatste plaats omdat de zwangerschap zelf stress kan oproepen. Dit is met name het geval als de zwangerschap niet gepland was, zoals bij bijna de helft van alle Australische zwangerschappen het geval is. Een zwangerschap brengt een aantal veranderingen in het gezinsleven met zich mee, waaronder de relatie van de ouders, inkomen en werk, en vaak ook andere aanpassingen zoals een verhuizing. Stress is soms gerelateerd aan specifieke gebeurtenissen, maar kan ook worden ervaren als angst of constante zorgen.
De effecten van stress
In de zwangerschap wordt blootstelling aan stress in verband gebracht met een hoger risico op vroeggeboorte en een lager geboortegewicht. Vroeggeboorte is in Australië de belangrijkste oorzaak van sterfte en invaliditeit bij kinderen tot vijf jaar.
Kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap gestrest waren, vertonen als kind een verhoogde vatbaarheid voor astma en allergieën, en een hoger percentage ziekenhuisopnames voor infectieziekten zoals aandoeningen van de luchtwegen en gastro-enteritis.
Onderzoek heeft zich ook gericht op de gevolgen van stress tijdens de zwangerschap voor de latere geestelijke gezondheid en cognitie van het kind. Kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap meerdere stressvolle gebeurtenissen hebben meegemaakt, lopen als kind meer kans op gedragsproblemen. Studies tonen ook verminderde cognitieve vaardigheden aan bij kinderen van wie de moeder tijdens de zwangerschap een natuurramp meemaakte.
Moeders die tijdens de zwangerschap gestrest of angstig waren, zijn kwetsbaarder voor het ontwikkelen van een postnatale depressie, en stress tijdens de zwangerschap kan langdurige gevolgen hebben voor het gezin als geheel.
Hoe gebeurt dit?
Wat velen van ons moeilijk kunnen bevatten, is hoe iets dat in de geest wordt ervaren, zich kan vertalen in zowel geestelijke als lichamelijke gezondheidsproblemen bij het kind. Sommige theorieën suggereren dat fysiologische, metabolische en hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap het verloop van de foetale ontwikkeling veranderen, waardoor de foetus in feite wordt “geprogrammeerd” om zich op een specifieke manier aan te passen en te ontwikkelen.
Er wordt gesuggereerd dat het ervaren van stress leidt tot een verhoogde circulatie van het stresshormoon cortisol, dat vervolgens via de placenta bij de foetus terechtkomt, waardoor de hormoonhuishouding verandert en de ontwikkeling van de foetus, zowel neurologisch als fysiek, in gevaar komt.
Blootstelling aan verhoogd cortisol zou de zich ontwikkelende foetus kunnen voorbereiden op een wereld die door de moeder als stressvol wordt ervaren. Op deze manier kunnen uitkomsten zoals gedragsproblemen worden gezien als adaptief. Als een kind bijvoorbeeld geprogrammeerd is om te overleven in een wereld die stressvol is, moet het hyperwaakzaam zijn voor potentieel gevaar (concentratie opofferen voor afzonderlijke taken), hyperactief (klaar om te bewegen en te verkennen), geneigd tot agressie als het roofdieren moet afweren, en gevoeliger voor zijn omgeving.
Al deze eigenschappen zijn symptomatisch voor gedragsproblemen zoals angst, ADHD en gedragsstoornis.
Hoe stress te verminderen tijdens de zwangerschap
Het probleem met stress is dat we, in tegenstelling tot roken, alcohol en ongepasteuriseerde kaas, niet zomaar kunnen besluiten om te “stoppen” als het gaat om het elimineren van stress uit ons drukke leven. Maar er zijn veel manieren om stress te beheersen en te verminderen. De bonus is dat het verminderen van stress tijdens de zwangerschap ook kan resulteren in een soepelere postnatale periode.
Een aantal manieren om stress te verminderen is het gebruikmaken van sociale steun, hetzij door tijd door te brengen met vrienden of hulp te accepteren van de mensen om je heen om de stress van dagelijkse activiteiten te verlichten.
Lichte lichaamsbeweging, yoga, meditatie en ontspanning kunnen allemaal helpen bij het beheersen van stress. Hoewel yogales misschien wordt gezien als ontoegankelijk of elitair, bleek uit een recent onderzoek onder zwangere kansarme stedelijke tieners in de VS dat groepsyoga voor deze groep een aantrekkelijke methode was om stress te verminderen en zorgen aan te pakken. Andere manieren om stress te verminderen zijn het inplannen van rusttijd en het bespreken van de werkeisen tijdens de zwangerschap met je werkgever.
Wanneer stress overweldigend wordt, is het belangrijk om met een huisarts te praten, die je kan doorverwijzen naar een psycholoog of een andere lokale dienst die je kan helpen de stress in je leven aan te pakken.
Het kan worden teruggedraaid
Hoewel het onderzoek beangstigend kan klinken, kan een gelukkige en gezonde postnatale omgeving veel van deze risico’s voor moeder en kind wegnemen.
Het concept van “ontwikkelingsplasticiteit” verwijst naar het vermogen van de hersenen om zich aan te passen en te veranderen en is een zeer actief proces in de vroege kinderjaren. Het Boekarest Early Intervention Project is hier een goed voorbeeld van. Het volgt baby’s die uit Roemeense weeshuizen zijn geadopteerd naar hun Amerikaanse pleeggezinnen en laat zien hoe vroege schade door verwaarlozing ongedaan kan worden gemaakt door latere liefde en zorg.
Het opbouwen van veerkracht in gezinnen en kinderen bij stress is uiterst belangrijk, en daarom is het van vitaal belang dat we stressbeheersingsstrategieën niet alleen in de zwangerschapszorg opnemen, maar ook in de eerste jaren van het ouderschap en de ontwikkeling van kinderen.