De Heiligheidsbeweging ontstond in de eerste helft van de 19e eeuw in de Verenigde Staten als een vernieuwingsbeweging binnen het Amerikaanse Methodisme, maar werd al snel transkerkelijk, en tegen het derde kwart van de eeuw ook internationaal. Zij trachtte de nadruk van John Wesley op de volmaaktheid van de liefde in het leven van de gelovigen te herstellen. Deze volmaaktheid werd opgevat als de volkomen liefde voor God en anderen, niet te verwarren met menselijke gaafheid, en als Gods wil voor alle gelovigen, niet slechts voor een speciale klasse. Het Methodisme bloeide sinds 1766 op Amerikaanse bodem, maar aan het begin van de 19e eeuw waren sommigen binnen de gelederen ervan overtuigd dat de oorspronkelijke Wesleyaanse nadruk op de volmaaktheid van de liefde was vervaagd. Zij probeerden deze terug te vinden en werden beïnvloed door de opwekking en de kampsamenkomsten die zich richtten op onmiddellijke bekeringen. Bijgevolg, toen de leiders van de Heiligheid gelovigen opriepen tot de volmaaktheid van liefde, benadrukten ook zij het belang van een ogenblikkelijke ervaring van volmaakte liefde. Terwijl zij predikten, schreven en onderwezen, gebruikten zij niet alleen de taal van volmaaktheid (zie 1 Joh. 4:17-18) maar ook de taal van volkomen heiliging (zie 1 Thess. 5:23). Zij verstonden deze ervaring als plaatsvindend na de bekering, maar niet te verwarren met de verheerlijking die plaatsvindt bij de opstanding van het lichaam. Bovendien riepen zij, in overeenstemming met de vroegere Wesleyan-beweging, elke gelovige op om een verbond van persoonlijke heiligheid aan te gaan tot eer van God. In plaats van dat slechts enkele bijzonder begaafde personen in de kerk een zorgvuldig gedisciplineerd leven van heiligheid zouden aangaan, moesten alle gelovigen dit doen; zij moesten zichzelf aan God aanbieden als levende offers te midden van de gewone routines van het leven.
De nadruk op heiligheid begon een confessionele uitdrukking te krijgen met de oprichting van de Wesleyan Methodist Connection in 1843 en de Free Methodist Church in 1860, die beide voortkwamen uit een sociaal getuigenis van heiligheid – de afschaffing van de slavernij en de stopzetting van het verhuren van kerkbanken om economische barrières voor deelname aan de eredienst weg te nemen. In 1867 kreeg de beweging meer organisatorische samenhang door de bijeenroeping van de eerste Holiness camp meeting, met zo’n 10.000 aanwezigen. Een uitvloeisel hiervan was de oprichting van de National Camp Meeting Association for the Promotion of Holiness, voorloper van het huidige Christian Holiness Partnership (CHP). In de loop van de tijd ontstonden vele andere kerkgenootschappen waaronder The Salvation Army in Engeland in 1878, de Church of God (Anderson, IN) in 1880, en de Church of the Nazarene in 1908. Tegen 1874-75 wordt het internationale karakter van de beweging aangegeven door de grote Heiligheidsbijeenkomsten die vooral in Duitsland, Zwitserland en Engeland werden gehouden.
De Heiligheidsbeweging heeft vele kerkgenootschappen over de hele wereld voortgebracht, waarvan vele klein zijn, deels vanwege de sterke nadruk op het gedisciplineerde leven. Volgens de CHP is de beweging nu verspreid over zo’n 160 landen. Ongeveer vier miljoen aanhangers bevinden zich in Noord-Amerika, drie miljoen in Afrika, en vier miljoen in Azië. Een van de grootste Holiness kerken in de wereld is de Korea Evangelical Holiness Church met een miljoen leden. Het totale aantal leden van alle Holiness-kerkgenootschappen in Korea bedraagt drie miljoen. De Japanse Heiligheidskerk, opgericht in 1917, was tijdens de Tweede Wereldoorlog een vervolgde, belijdende kerk. Zo’n 130 gelovigen werden gevangen gezet omdat ze weigerden zich te onderwerpen aan het radicale nationalisme van die tijd.
Drie organisaties van groot belang voor de beweging zijn het bovengenoemde Christian Holiness Partnership (CHP), de Wesleyan Theological Society (WTS), en Wesleyan/Holiness Clergy International (WHCI). De CHP vergemakkelijkt samenwerkingsinspanningen tussen denominaties, kampontmoetingen, instellingen zoals hogescholen, seminaries, zendingsbureaus en uitgeverijen, en individuen. De WTS is een wetenschappelijke vereniging, met meer dan 600 leden, die het Wesleyan Theological Journal uitgeeft. Gezien de lange geschiedenis van Holiness vrouwen in het ambt, koestert de WHCI vrouwelijke geestelijken en studenten.
Wetenschappelijke werken over de beweging zijn onder meer Melvin E. Dieter’s The Holiness Revival of the Nineteenth Century, 2nd edition (Lanham, MD and London: Scarecrow, 1996), en Historical Dictionary of the Holiness Movement onder redactie van William C. Kostlevy, in de Historical Dictionaries of Religions, Philosophies, and Movements series, No. 36 (Scarecrow, 2001).
Het totale aantal aanhangers van de Heiligheidsbeweging is ongeveer 12 miljoen gelovigen die, voor het grootste deel, toegewijde deelnemers zijn aan het kerkelijk leven. Eenentwintig kerkgenootschappen werken samen in het Christian Holiness Partnership, en honderden onafhankelijke gemeenten en plaatselijke kerken die behoren tot kerkgenootschappen die niet officieel als lid worden aangemerkt. Er zijn geen Heiligheidskerken als zodanig aangesloten bij de WCC, maar verschillende lidkerken staan van oudsher dicht bij de Heiligheidsbeweging.