Ten tijde van Steamboat Willie en Sneeuwwitje was de Auteurswet van 1909 van kracht. Volgens deze wet had een maker 28 jaar na “publicatie” auteursrecht op zijn creatie, dat vervolgens met nog eens 28 jaar kon worden verlengd. Na 56 jaar zou een werk dus in het publieke domein terechtkomen.
Mickey was natuurlijk Disney’s eigen originele creatie. Als de wet van 1909 het auteursrecht zou regelen, zou het auteursrecht op Steamboat Willie in 1984 eindigen en zou het filmpje in het publieke domein komen en voor iedereen beschikbaar zijn.
Hoewel, voordat die deadline van 1984 werd gehaald, nam het Congres de Copyright Act van 1976 aan, die de auteursrechtelijke bescherming voor werken gemaakt voor verhuur uitbreidde tot 75 jaar na publicatie – waardoor het auteursrecht op Steamboat Willie werd verlengd tot het jaar 2004. In 1998 keurde het Congres de Sonny Bono Copyright Term Extension Act goed (door sommige waarnemers bespot als de “Mickey Mouse Protection Act” vanwege de intensieve lobby van de Walt Disney Company), die nog eens twintig jaar toevoegde aan de termijn van het auteursrecht. Steamboat Willie blijft dus tot 2023 auteursrechtelijk beschermd – 95 jaar nadat het voor het eerst in première ging.
Veranderingen in de auteursrechtwetgeving hebben ertoe geleid dat er al tientallen jaren geen massale expiraties van auteursrechtelijk beschermde werken meer zijn geweest. Op 1 januari 2019 is voor het eerst sinds de inwerkingtreding van de Sonny Bono Act een schat aan creatieve werken in het publieke domein gekomen.
In 1998, toen de 20-jarige verlenging van de Sonny Bono Act van kracht werd, waren werken die in 1922 waren gemaakt al in het publieke domein gekomen. De werken die op de eerste van dit jaar in het publieke domein zijn vrijgegeven, gaan vanaf dat punt verder, waardoor creatieve werken uit 1923 beschikbaar zijn. Tenzij de wetgeving opnieuw wordt gewijzigd, zullen tot 2073 elke 1 januari nieuwe werken in het publieke domein worden opgenomen.
Het opmerkelijke aan deze nieuwe, onbeschermde werken is dat zij tot stand zijn gekomen in een dynamische tijd voor de technologie die wordt gebruikt om beeld en geluid op te nemen, en een baanbrekende tijd op artistiek gebied. Werken konden op nieuwe manieren worden opgenomen, manieren die deze werken zelfs nu nog toegankelijk maken – enkele van de cinematografische en muzikale werken die nu tot het publieke domein behoren zijn Charlie Chaplins The Pilgrim, bepaalde tekenfilms van Felix de Kat, waaronder de klassieker Felix in Hollywood, Cecil B. DeMille’s spectaculaire stomme film The Ten Commandments (niet de versie van Charlton Heston), Buster Keatons Our Hospitality, en de jazzklassiekers “King Porter Stomp” en “Tin Roof Blues”. Iedereen is nu vrij om kopieën van de werken te maken of te gebruiken op een manier die hij wenst. Er hoeft geen licentie- of rechtenvergoeding te worden betaald – een zegen voor de makers.
Van meet af aan heeft de Disney-studio in Kansas City het publieke domein aangeharkt voor zaaigoed voor eigen producties. Zo vond men bronmateriaal in Alice in Wonderland van Lewis Carroll, Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen van de gebroeders Grimm, Doornroosje en Rapunzel, Charles Perrault’s Assepoester, Hans Christian Andersen’s De Kleine Zeemeermin en De Sneeuwkoningin, de Oom Remus verhalen verzameld door Joel Chandler Harris, en Rudyard Kipling’s Het Jungle Boek, om er maar een paar te noemen.
Maar ook veel andere animators en filmmakers hebben zich laten inspireren door werken uit het publieke domein. Onder hen: Max Fleischer’s Gulliver’s Travels, gebaseerd op Jonathan Swift’s verhaal; UPA’s klassieke korte film The Tell-Tale Heart, gebaseerd op Edgar Allen Poe’s onsterfelijke korte verhaal; de Tsjechische grootheid Karel Zeman’s The Fabulous World of Jules Verne, geïnspireerd op verschillende boeken van de Franse romanschrijver; en de stop-motion wonderen Jason and the Argonauts en The 7th Voyage of Sinbad van Ray Harryhausen, gebaseerd op respectievelijk de Griekse mythologie en de Arabische folklore – allemaal bewijzen dat interessante en waardevolle nieuwe kunst kan worden gemaakt op basis van het werk van anderen.
Belangrijk is dat makers die werken uit het publieke domein gebruiken, wel het auteursrecht behouden op wat nieuw en origineel is in hun werk. Iedereen kan dus het verhaal van de sneeuwkoningin vertellen, maar alleen Disney kan er een grappige sneeuwman genaamd Olaf in verwerken, of twee zussen genaamd Elsa en Anna. Tenminste, totdat het auteursrecht van Frozen is verlopen, over ongeveer vijfentachtig jaar.
Op een belangrijke manier is het omdat Sneeuwwitje tot het publieke domein behoorde, dat het werd uitgekozen om Disney’s eerste tekenfilm te worden. Zoals beschreven in Neal Gabler’s biografie, Walt Disney: The Triumph of the American Imagination:
Walt zei dat hij zich kon herinneren dat hij als jongen een toneelstuk over Sneeuwwitje had gezien, hoewel hij zich waarschijnlijk een filmversie van het stuk herinnerde met Marguerite Clark in de hoofdrol, die op 27 en 28 januari 1917 werd vertoond in de spelonkachtige Kansas City Convention Hall met twaalfduizend zitplaatsen, toen hij vijftien was.
Er waren dus, in Disney’s korte leven van vijftien jaar, al twee versies van Sneeuwwitje verschenen als theater en als film, naast het oorspronkelijke sprookje van de gebroeders Grimm. Omdat het werk in het publieke domein was, bood dat meer mogelijkheden om het verhaal te vertellen. Zoals Disney tegen een oude zakenrelatie zei: “Ik weet dat Sneeuwwitje een grote rol speelde bij de keuze van mijn eerste speelfilmproductie.”
Ironisch genoeg was veel van Disney’s lobbywerk op het gebied van wetgeving de afgelopen decennia erop gericht om andere kunstenaars en filmmakers deze zelfde kans te ontnemen. Zoals Brewster Kahle, oprichter van het Internet Archive, tegen Smithsonian.com zei: “We hebben een generatie tekort gedaan. De 20e eeuw ontbreekt grotendeels op het internet.” De strijd in de komende jaren zal zijn om verdere uitbreidingen van het auteursrecht te voorkomen die ten goede komen aan bedrijven ten koste van makers en de samenleving als geheel.
Verder werken die voor het eerst werden gepubliceerd in 1923, en waarvan het auteursrecht dit jaar dus niet meer ter discussie staat, zijn onder meer Noël Cowards toneelstuk “London Calling!”Henri Matisse’s “Odalisque with Raised Arms,” M.C. Escher’s houtsnede “Dolphins,” Wassily Kandinsky’s “On White II,” en Agatha Christie’s roman, The Murder on the Links.
Walt Disney Studios Presents Agatha Christie, anyone?