Een nieuwe roman van Tudor-historica Alison Weir schetst een controversieel alternatief voor het vaak geciteerde verhaal over Henry VIII’s scheiding van zijn vierde vrouw, Anne of Cleves. Zoals Sarah Knapton rapporteert voor de Telegraph, Weir’s Anna of Kleve: The Princess in the Portrait, het vierde deel in de Six Tudor Queens serie van de non-fictie en fictie schrijver, de theorie dat de notoir wispelturige koning zijn huwelijk beëindigde na de ontdekking dat zijn nieuwe vrouw al een kind had verwekt bij een andere man.
Het traditionele verhaal dat door historici wordt geaccepteerd is veel minder schandalig: Henry, betoverd door een flatterend Hans Holbein portret van zijn aanstaande bruid, werd afgestoten door de “lange, forse en sterkgebouwde” vrouw die begin 1540 in Engeland aankwam. Hij verklaarde: “Ik mag haar niet! Na zijn eerste ontmoeting met haar liet de Engelse koning het huwelijk alleen doorgaan om diplomatieke banden te onderhouden met Anne’s thuisland, het Duitse hertogdom Kleef, en andere protestantse bondgenoten op het Europese continent.
Na slechts zes maanden huwelijk liet Henry, die zijn kort regerende koningin graag wilde vervangen door de jonge, levendige Catherine Howard, de verbintenis nietig verklaren wegens niet-consumptie en Anne’s voorcontract met Francis, hertog van Lotharingen. Anne, vanaf dat moment bekend als de “geliefde zus van de koning”, bracht de rest van haar dagen in Engeland door en overleefde niet alleen haar voormalige echtgenoot, maar ook beide vrouwen die haar opvolgden en haar eenmalige stiefzoon, Edward VI.
In een interview uit 2018 met The New York Times legde Weir uit dat haar theorie voortkomt uit een “tot nu toe onopgemerkte draad van bewijs die nader onderzoek verdiende.” Citerend aan de Letters and Papers, Foreign and Domestic, of the Reign of Henry VIII, evenals biografieën van Elizabeth Norton, Mary Saaler en Retha M. Warnicke, erkent de auteur de ongefundeerde aard van haar bewering, maar wijst erop, per een afzonderlijke blogpost voor de Tudor Times, dat terwijl “het bewijs niet overtuigend is, … je het misschien overtuigend vindt of dat het je opnieuw aan het denken zet, zoals ik deed.”
Weir’s vermoeden is al omstreden gebleken, met collega-historicus Dan Jones die het idee “ongelooflijk dom en eigenlijk een soort van vreemd misogynistisch” noemt – een gevoel dat wordt herhaald door de Anne Boleyn Files, een populaire Tudor geschiedenis blog, in een Facebook-post waarin de theorie “poppycock” en “duidelijk een fictief apparaat” wordt genoemd. Maar zoals de auteur zelf toegaf tijdens een recente sessie op het literaire Hay Festival, is de voorgestelde verklaring bedoeld als “niet sluitend en speculatief.”
Weir’s roman gaat dieper in op beweringen die Henry deed op de ochtend na zijn huwelijk. Zoals de historicus Tracy Borman in een artikel in History Extra beschrijft, vertelde de 48-jarige koning aan Thomas Cromwell, de adviseur die het huwelijk regelde, dat hij te overstuur was geweest om meer te doen dan zijn handen over Anne’s lichaam te laten gaan. “Ze is niet eerlijk, en heeft een slechte geur over zich,” zou Henry hebben gezegd, eraan toevoegend dat hij “haar duidelijk niet vertrouwde als een dienstmeid vanwege de losheid van haar buik en borsten en andere tekenen.”
De koning concludeerde: “Ik heb haar achtergelaten als een goede dienstmeid zoals ik haar gevonden heb.”
Borman schrijft dat de twee meest plausibele verklaringen voor het niet voltrekken van het huwelijk de goed gedocumenteerde afkeer zijn die Henry had van zijn bruid – ter verdediging van Anne: niemand had zich negatief uitgelaten over haar uiterlijk vóór de koning, die zelf verre van de knappe, atletische prins uit zijn jeugd was, en de impotentie van de Tudor vorst zelf, veroorzaakt door ouderdom, immobiliteit gekoppeld aan een zwerende steekwond, en zijn steeds breder wordende omvang.
Maar in de noot bij de auteur van haar roman vraagt Weir zich af of Henry wel de waarheid sprak, of in ieder geval een versie van de gebeurtenissen die hij voor waar aannam. Zoals de historicus stelt, had hij “enorme ervaring” met vrouwen en “moet hij het verschil hebben geweten tussen een vrouwenlichaam dat kinderen had gebaard en een lichaam dat dat niet had gedaan”. Het is dus mogelijk dat Henry tekenen van een eerdere zwangerschap herkende (misschien als gevolg van een affaire met een neef tijdens Anne’s jeugd) en om die reden de verbintenis niet tot stand bracht. Weir speculeert verder dat de koning er uiteindelijk voor koos zijn ontdekking te verbergen – ondanks zijn proclamaties na het huwelijk – om een schandaal te voorkomen en zijn alliantie met Kleef te behouden.
Een belangrijk bewijsstuk dat Weir aanhaalt, stamt uit een 17e-eeuwse biografie van Henry door ene Lord Herbert. Herbert, van wie wordt gezegd dat hij toegang had tot lang verloren bronnen, schreef dat er “geheime oorzaken waren, die de koning zonder grote noodzaak niet zou hebben onthuld, omdat ze de eer van de dame raakten”, rond de ontbinding van Henry’s vierde huwelijk.
“Zouden die geheime oorzaken verband kunnen houden met Henry’s vaak geuite twijfels over Anna’s maagdelijkheid?” vroeg Weir tijdens haar Hay Festival toespraak. “Er kan weinig twijfel over bestaan dat als ze de zaak zou aanvechten hij ze tegen haar zou hebben gebruikt, en dat is … een goede reden waarom ze dat niet heeft gedaan.”
Schrijvend voor de Tudor Times, contextualiseert Weir haar controversiële theorie door in te gaan op geruchten rond Anne’s gedrag na de scheiding. In oktober 1540 ontkrachtte de Franse ambassadeur de roddel dat Henry zijn vijfde koningin, Catherine Howard, wilde verlaten ten gunste van “degene die hij heeft verstoten”. De ambassadeur voegde eraan toe: “Wat het bericht veroorzaakte was dat men zei dat de andere dame, die onwel was geworden, zwanger was.” (De meeste historici schrijven deze ziekteperiode toe aan een maagprobleem, niet aan een zwangerschap.)
In december 1541 dook een ander rapport op over schijnbare ongepastheid; dit keer ging het gerucht dat Anne “in de familie was bij de koning” en misschien zelfs bevallen was van Henry’s zoon. Na een uitgebreid onderzoek concludeerde de Privy Council echter dat “de koning zich tegenover haar niet als een echtgenoot had gedragen,” en dat het niet waar was dat Anne “weg was gegaan uit Londen en afgelopen zomer een zoon had gekregen op het platteland.” Toch, schrijft Weir, “hoewel bijna alle moderne historici categorisch verklaren dat ze geen kind had gebaard, blijft de mogelijkheid bestaan dat ze dat wel had, het was zeker niet van de Koning.”
Anne’s eigen verslag van haar huwelijk weerlegt het idee dat ze enige kennis had van vleselijke aangelegenheden. Op een bepaald moment tijdens haar korte koningschap vroeg Anne aan haar hofdames hoe zij “een dienstmeid kon zijn en elke nacht met de koning kon slapen”. Als antwoord maakte een vrouw een schertsende opmerking over hoe meer dan alleen slapen nodig was om een prins voort te brengen, waarop de koningin zei: “Als hij naar bed komt, kust hij mij en neemt mij bij de hand en zegt tegen mij: ‘Goedenacht, liefste’; en ’s morgens kust hij mij en zegt tegen mij: ‘Vaarwel, liefste’. Is dat niet genoeg? De gravin van Rutland moest uitleggen: “Mevrouw, er moet meer zijn dan dit, anders duurt het nog lang voor we een hertog van York hebben” (de tweede zoon die nodig is om het ideaal van een “erfgenaam en een reserve” te vervullen).
Vergeleken met de andere vrouwen van Hendrik VIII, had Anne van Cleves relatief veel geluk. Ze ontsnapte aan het huwelijk met haar hoofd intact en genoot van de gunst van de koning, waarschijnlijk verdiend door in te stemmen met de nietigverklaring, tot aan zijn dood in 1547. Ze overleefde Henry 10 jaar, ze stierf op 16 juli 1557, 41 jaar oud.