Hoodoo (geologie)

Hoodoos in Bryce Canyon National Park, Utah (2007).

Tentrotsen (aardpiramides, feeënschoorstenen) bij Çavuşin, Cappadocië

Een hoodoo (ook wel tentrots, feeënschoorsteen en aardpiramide genoemd) is een hoge, dunne rotspunt die uitsteekt uit de bodem van een dor afwateringsbekken of slechtland. Hoodoos, die kunnen variëren van 1,5 tot 45 meter (4,9 tot 147,6 ft), bestaan meestal uit relatief zacht gesteente met daarbovenop harder, minder gemakkelijk eroderend gesteente dat elke kolom beschermt tegen de elementen. Ze worden over het algemeen gevormd in sedimentair gesteente en vulkanische rotsformaties.

Hoodoos worden voornamelijk gevonden in de woestijn in droge, hete gebieden. Het verschil tussen hoodoos en pinakels (of spitsen) is dat hoodoos een variabele dikte hebben, vaak omschreven als een “totempaalvormig lichaam”. Een torenspits daarentegen heeft een gladder profiel of een uniforme dikte die vanaf de grond naar boven toe taps toeloopt. Een voorbeeld van een enkele spits, als een aardpiramide, is gevonden bij Aultderg Burn, bij Fochabers, Schotland.

Hoodoos variëren in grootte van de hoogte van een gemiddeld mens tot hoogten die een gebouw van 10 verdiepingen overschrijden. De vorm van de Hoodoo wordt beïnvloed door de erosiepatronen van afwisselend harde en zachtere gesteentelagen. Mineralen die in verschillende gesteenten zijn afgezet, zorgen ervoor dat de kleur van de rotsen varieert naar gelang de hoogte.

Occurrence

Hoodoo in de Chinle Formation, ten westen van Moab, Utah, langs de Chicken Corners off-road trail. De heuvelrug op de achtergrond maakt deel uit van de Wingate Sandstone.

Hoodoos worden algemeen aangetroffen in de High Plateaus regio van het Colorado Plateau en in de Badlands regio’s van de Northern Great Plains (beide in Noord-Amerika). Hoewel hoodoos verspreid zijn over deze gebieden, zijn ze nergens ter wereld zo talrijk als in het noordelijke deel van Bryce Canyon National Park, gelegen in de Amerikaanse staat Utah (zie geologie van het Bryce Canyon gebied). Ze zijn ook zeer prominent een paar honderd mijl verderop in Goblin Valley State Park aan de oostkant van de San Rafael Swell.

Hoodoos zijn een toeristische attractie in de regio Cappadocië in Turkije, waar huizen zijn uitgehouwen uit deze formaties. Deze rotsformaties werden afgebeeld op de keerzijde van het Turkse bankbiljet van 50 nieuwe lira van 2005-2009.

In het Frans worden ze demoiselles coiffées (“dames met haarkapsels”) of cheminées de fées (“feeënschoorstenen”) genoemd en een aantal ervan is te vinden in de Alpes-de-Haute-Provence; een van de bekendste voorbeelden is de formatie genaamd Demoiselles Coiffées de Pontis.

De Ðavolja Varoš (Duivelsstad) hoodoos in Servië bestaan uit 202 exotische formaties die worden beschreven als aardpiramides of “torens”, zoals de lokale bevolking ze noemt. Sinds 1959 wordt Đavolja Varoš door de staat beschermd. Het was ook een genomineerde in de Nieuwe Zeven Wonderen van de Natuur campagne.

De hoodoo stenen aan de noordkust van Taiwan zijn ongewoon voor hun kustomgeving. De stenen zijn ontstaan toen de zeebodem tijdens het Mioceen snel uit de oceaan omhoog kwam. Bij de iconische exemplaren in Wanli zijn inspanningen gedaan om de erosie af te remmen.

De hoodoo’s in Drumheller, Alberta, zijn een onderscheidend kenmerk dat elk jaar nog steeds duizenden bezoekers trekt. De sedimenten waaruit deze hoodoos zijn opgebouwd, zijn tussen 70 en 75 miljoen jaar geleden gevormd tijdens het Krijt, toen klei- en zandafzettingen van de Horseshoe Canyon Formation werden afgezet. Deze hoodoos zijn in staat om een unieke paddestoel-achtige verschijning te behouden omdat de onderliggende basis erodeert in een sneller tempo dan de capstones, een tempo van bijna een centimeter per jaar, sneller dan de meeste geologische structuren.

Vorming

Vier hoodoos in Devil’s Garden (Grand Staircase-Escalante National Monument)

Hoodoos ontstaan meestal in gebieden waar een dikke laag van een relatief zacht gesteente, zoals moddersteen, slecht gecementeerde zandsteen of tufsteen (geconsolideerde vulkanische as), wordt bedekt door een dunne laag hard gesteente, zoals goed gecementeerde zandsteen, kalksteen of basalt. In met gletsjers bedekte bergvalleien kan het zachte geërodeerde materiaal glaciale grond zijn, waarbij de beschermende dekstenen grote rotsblokken in de grond zijn. Na verloop van tijd kunnen scheuren in de resistente laag ervoor zorgen dat het veel zachtere gesteente eronder wordt geërodeerd en weggespoeld. Hoodoos ontstaan waar een klein kapje van de resistente laag overblijft, en een kegel van de onderliggende zachtere laag beschermt tegen erosie. Verdere erosie van de zachte laag zorgt ervoor dat het kapje wordt ondermijnd en er uiteindelijk afvalt, waarna de overblijvende kegel snel wordt geërodeerd.

Typisch zijn hoodoos het gevolg van twee verweringsprocessen die voortdurend samenwerken bij het eroderen van de randen van een rotsformatie die bekend staat als een vin. De primaire verweringskracht bij Bryce Canyon (als één voorbeeld) is vorstwiggen. De hoodoos in Bryce Canyon ondergaan elk jaar meer dan 200 vries/dooi cycli. In de winter sijpelt smeltende sneeuw, in de vorm van water, in de scheuren en bevriest dan ’s nachts. Wanneer het water bevriest, zet het met bijna 10% uit, waardoor de scheuren stukje bij beetje opengaan en zelfs breder worden, ongeveer zoals zich een kuil vormt in een verharde weg.

Naast vorstvervorming geeft ook regen vorm aan deze hoodoos. Op de meeste plaatsen is het regenwater tegenwoordig licht zuur, waardoor het zwakke koolzuur de kalksteen langzaam korrel voor korrel oplost. Het is dit proces dat de randen van de hoodoos afrondt en ze hun bobbelige en uitpuilende profielen geeft. Waar inwendige modder- en siltsteenlagen de kalksteen onderbreken, kan men verwachten dat het gesteente beter bestand is tegen chemische verwering door het betrekkelijke gebrek aan kalksteen. Veel van de meer duurzame hoodoos zijn bedekt met een speciaal soort magnesiumrijke kalksteen, dolomiet genaamd. Dolomiet, versterkt door het mineraal magnesium, lost veel langzamer op, en beschermt daardoor de zwakkere kalksteen eronder. Regen is ook de belangrijkste bron van erosie (het daadwerkelijk verwijderen van het puin). In de zomer trekken moesson-achtige regenbuien door de Bryce Canyon regio en brengen regen van korte duur met een hoge intensiteit.

Gallery

• 
  The Queen’s Head (女王頭) in Yehliu, Taiwan
• 
  Hoodoos (feeënschoorstenen) in Ürgüp (Cappadocië), Turkije
• 
  Hoodoo’s in de vorm van paddenstoelen in Grand Staircase-Escalante National Monument, Utah, VS
• 
  Hoodoos in Drumheller, Alberta, Canada
• 
  Hoodoos (aardpiramides) genaamd Đavolja Varoš (“Duivelsstad”), in Servië
• 
  Putangirua Pinnacles (aardpilaren), Wairarapa, Nieuw-Zeeland
• 
  Roque Cinchado, in Nationaal Park Teide, Tenerife (Spanje)
• 
  Cheminée de fée, Puy-de-Dôme, Frankrijk
• 
• 
  “De paddestoel” (الفطر), hoodoo-formatie in Wadi Rum, Zuid-Jordanië.

Zie ook

• Balansrots
• Paddestoelrots
• Demoiselles Coiffées de Pontis, “dames met kapsels” in de Franse Alpen
• Cappadocië, Turkije, bekend om zijn sprookjesachtige schoorstenen en gebouwen die in het zachte vulkanische tufsteen zijn uitgehouwen
• Göreme National Park, Cappadocië, Turkije
• Kasha-Katuwe Tent Rocks National Monument in New Mexico
• Theetafel, een tafelachtige hoodoo met een plat dak
• Chiricahua National Monument in het zuidoosten van Arizona
• City of Rocks State Park bij Silver City, New Mexico
• Bisti/De-Na-Zin Wilderness bij San Juan County, New Mexico
• Tsingy de Bemaraha Strict Nature Reserve

Verder lezen

• DeCourten, Frank. 1994. Shadows of Time, de geologie van Bryce Canyon National Park. Bryce Canyon Natural History Association.
• Kiver, Eugene P., Harris, David V. 1999. Geology of U.S. Parklands 5th ed. John Wiley & Sons, Inc. 522-528.
• Sprinkel, Douglas A., Chidsey, Thomas C. Jr., Anderson, Paul B. 2000. Geology of Utah’s Parks and Monuments. Publishers Press: 37-59

Wikimedia Commons heeft media die gerelateerd zijn aan Hoodoos en Tent rocks.

• National Park Service: Bryce Canyon National Park: Nature and Geology – Hoodoos (aangepaste publiek domein tekst)
• Hoodoos (Erdpyramiden – demoiselles coiffées) wereldwijd