We hebben allemaal gehoord van Sparta en de Spartanen. De machtige stadstaat in het oude Griekenland. De beste krijgers van de oude wereld. De Spartanen waren dapper, sterk en behendig. Ze vochten met speren en schilden, droegen leren ondergoed en hadden de beste buikspieren. Maar weet je dat er tussen de Spartanen ook anderen leefden? Een volk van slaven wier enige doel was hun meesters te dienen? Zij waren de heloten, het onderworpen en veroverde volk, de slaven van Sparta.
Niemand weet precies wat de term “Helot” eigenlijk betekent. Sommigen zeggen dat het komt van het dorp Helos dat werd veroverd door de boze Spartanen. Anderen zeggen dat het gewoon “een slaaf” of “een horige” betekent. Misschien zit er een kern van waarheid in beide beweringen, want het een werd het ander. De werkelijke oorsprong van de heloten, als een groep mensen, is nog minder bekend. Misschien waren het de Messeniërs die werden veroverd tijdens de Messenische oorlogen in de 8e eeuw v. Chr. Misschien waren het de Achaeërs of zelfs de Lacedaemoniërs. We zullen het misschien nooit te weten komen, maar wat zo verbazingwekkend is aan heloten is dat er zeven van hen per Spartaan waren. Je hoort het goed, zeven slaven per vrije burger.
Wat deden deze helden eigenlijk? Nou, ze deden alles wat een respectvolle Spartaan niet zou doen. Ze ploegden akkers, verbouwden olijven, maakten wijn, zorgden voor huizen, bouwden gebouwen, werkten als handwerkslieden of ambachtslieden, droegen de wapens van de Spartanen in de strijd, maakten hun harnassen schoon, kookten hun eten, en alles daartussenin. Sparta was afhankelijk van heloten voor vrijwel alles wat niet met oorlogvoering te maken had, zelfs voor sommige aspecten van het bestuur. Sommige heloten, zij die buiten de steden woonden en het land in bezit hadden, konden het zelfs behoorlijk goed doen en enigszins rijk worden. Het kwam zelfs voor dat heloten hun vrijheid konden afkopen, maar we zullen natuurlijk nooit weten hoeveel of hoe lang die “afkoop” door de natie van geduchte krijgers zou worden gerespecteerd.
Om hun aantallen op peil te houden, werden heloten aangemoedigd om zich onderling voort te planten en konden ze zelfs een soort familie-eenheid vormen. Net als de Spartanen waren zij onderworpen aan een eugenetica-doctrine, of zoals wij het kennen “selectief fokken”. De sterken zouden blijven leven en de zwakken zouden worden verstoten of ter dood gebracht. Natuurlijk waren er onderlinge relaties, voornamelijk de Spartanen die zich voortplantten met vrouwelijke heloten om het aantal dienaren van de staat te vergroten. Deze kinderen werden “nothoi” genoemd en bevonden zich ergens tussen een slaaf en een vrije man in, gewoonlijk dienend in het burgerleger of in een ander lager niveau van overheidsdienst. Meisjes die geboren werden uit een Spartaan en een helot zouden eenvoudigweg worden afgedankt.
Het is moeilijk te zeggen hoe de Spartanen de helden in de dagelijkse praktijk precies behandelden. Waarschijnlijk zorgden ze er met “wrede efficiëntie” gewoon voor dat de helden gezond waren en in staat om te doen wat er van hen werd verlangd. Maar het is lastig om een enorme populatie slaven naast je te laten wonen, en dus stonden de Spartanen altijd wantrouwend tegenover helden. Dit wantrouwen ging zo ver dat er regelmatig massamoorden werden gepleegd. Elk jaar verklaarden de Crypteia, jonge mannen die net hun opleiding hadden voltooid, de “oorlog” aan de heldenbevolking. Zij mochten zoveel mogelijk slaven doden, vooral de sterkste en fitste. Dit hielp om het aantal slaven onder controle te houden en ervoor te zorgen dat ze niet in opstand konden komen.
Er waren opstanden, met zo’n groot aantal onderworpen slaven hoe kon het ook anders? Maar verrassend genoeg heeft geen van hen veel bereikt. Van tijd tot tijd verraadden heloten hun meesters om de binnenvallende troepen te helpen, andere keren plunderden en roofden ze gewoon kleine gebieden tot ze werden afgeslacht door de Spartanen, maar ze konden nooit hun vrijheid veroveren. Het vertelt veel over hoe efficiënt Sparta was in het controleren van de helden, door ze te vermoorden, te terroriseren, te hersenspoelen en tot onderwerping te slaan.
Toen de dominantie van de Spartanen afbrokkelde en Griekenland in handen van Rome viel, kregen de heloten nog steeds hun vrijheid niet terug. In plaats van slaven in Sparta, werden zij slaven in Rome. Hun geschiedenis verweefde zich met die van de Romeinse slaven en al snel werd hun lot vergeten en vervaagde hun bestaan in de vergetelheid.