Een patronymische achternaam is een achternaam die is afgeleid van de voornaam van iemands vader. Op een bepaald moment in de geschiedenis werden veel patronymische achternamen aangenomen als permanente, geërfde achternamen, en zo overleven ze vandaag de dag. Gaelische patroniemen uit Ierland en Schotland hebben een aantal unieke kenmerken, evenals een onderscheidende geschiedenis in hun evolutie tot moderne achternamen.
Er is een hardnekkige mythe over Schotse en Ierse achternamen die beginnen met het voorvoegsel Mac- of Mc-. Deze mythe is dat Mac- (als in MacDonald – zoon van Donald) een Schotse en protestantse afkomst aanduidt, terwijl Mc- (als in McCormick – zoon van Cormac) een Ierse katholieke familienaam aanduidt. In werkelijkheid is er geen verschil tussen deze twee voorvoegsels, en ze kunnen zowel Iers als Schots van oorsprong zijn en op verschillende manieren en met beide voorvoegsels worden gespeld, zelfs binnen dezelfde familie.
Mac- en Mc- komen van het Gaelische woord “meic”, dat “zoon van” betekent. Meic werd op verschillende andere manieren verkort, zoals mic, Mhic M’c, M’, Mcc, en Mc met twee punten onder de c. Zoveel Ierse namen droegen het voorvoegsel mic dat het een etnisch scheldwoord werd voor het Ierse volk in het algemeen: “micks.” Sommige namen die beginnen met Mc- of Mac- zijn niet strikt patroniem, maar zijn de beroeps- of beschrijvende namen van de vader. Zo duidt MacMaster op de “zoon van een meester of geestelijke”, Macpherson betekent “zoon van de pastoor”, MacWard is de “zoon van een bard”, MacKinzie betekent “zoon van de schone”, MacDuff betekent “zoon van de donkere”, en McDowell duidt op een “zoon van de donkere vreemdeling”.
Middennamen kwamen in Schotland en Ierland pas na de 16e eeuw in gebruik. In de oude parochieregisters van Schotland in de 17e en 18e eeuw kon de Gaelische term “nighean mhic”, wat “dochter van” betekent, ook worden aangetroffen als onderdeel van patronymische familienamen. Dit werd afgekort als Nc, N’, Nee, nighean en inghean uí. Zo kon een naam als NcFarlane (wat dochter van Parthalán, of Bartholomew betekent) in de registers worden aangetroffen. Deze Nc-namen raakten in onbruik na de jaren 1700. Ook de afkorting Vc- kwam in de oude registers voor. Dit verwees naar de “kleinzoon van” een mannelijke voorouder. Dugall McDonald VcEan was dus Dugall, zoon van Donald, kleinzoon van Ean.
In tegenstelling tot Mc- en Mac-, die zowel in Ierland als Schotland voorkomen, is het voorvoegsel O’ uniek voor Ierland. Het is afgeleid van het Gaelische woord “ua”, ook wel afgekort als uí of Ó, wat “kleinzoon van” betekent. Elke naam die met O’ begint, is dus zonder twijfel een Iers patroniem. De familienamen O’ begonnen al in de 11e eeuw in Ierland, veel eerder dan de familienamen Mc/Mac. Aanvankelijk namen de hogere klassen in Ierland achternamen aan, geleidelijk gevolgd door de lagere klassen en de boeren, die ze tegen de 16e eeuw hadden aangenomen. Voorbeelden van deze achternamen zijn O’Sullivan, O’Connor, O’Brien, en O’Leary.
Het voorvoegsel Fitz- komt ook voor in Ierse achternamen. Deze term is Latijn voor “zoon van”, en werd naar Ierland gebracht door de Normandische invallers in 1066. Voorbeelden van namen met dit patroniem als voorvoegsel zijn Fitzpatrick, Fitzgerald en Fitzsimmons. Andere Ierse namen die zijn afgeleid van de Franse/Normandische invasie zijn Burke, Costello, Nagle, Nugent, Power, Roche, en Walsh. Ondanks hun buitenlandse oorsprong worden deze namen nu als Ierse familienamen beschouwd.
In de jaren 1600 vielen de Engelsen Ierland binnen onder koning Willem van Oranje, en als gevolg daarvan ondergingen de Ierse familienamen een “gedwongen verengelsing” door de Engelsen. Gaelische spellingen werden veranderd en patronymische voorvoegsels werden uit familienamen geschrapt. Zo werden de Gaelische MacGabhann en O’Gabhan (wat “zoon van de smid” betekent) verengelsd tot McGowan, of rechtstreeks vertaald tot Smith. In de jaren 1800 hebben veel Ierse families de voorvoegsels weer op hun namen gezet, maar sommige hebben dat nooit gedaan. Let er bij het onderzoek naar uw familienaam dus op dat een naam als Connor ooit O’Connor had kunnen zijn.