De mystiek en allure van Madame de Pompadour’s deels mythische nalatenschap heeft de aandacht getrokken van generaties historici en het publiek. Maar haar volledige nalatenschap omvat meer dan alleen maar de mooie en aanbeden maitresse van Koning Lodewijk XV te zijn. Hier volgen drie belangrijke aspecten van het Frankrijk van de Verlichting die Pompadour mede heeft vormgegeven.
Politiek
Jeanne Antoinette Poisson is beter bekend als Madame de Pompadour, de officiële hoofdmaîtresse van Lodewijk XV. Haar positie was zowel politiek als seksueel – een dualiteit die veel vrouwen met macht in de loop der jaren hebben bewandeld – maar wordt niet altijd als zodanig herinnerd.
Het hof van Lodewijk XV was een generatie verwijderd van de Franse Revolutie, en Lodewijk XV’s regeerperiode kan worden herinnerd als “rampzalig” voor Frankrijk, en legde veel van de zaden van die revolutie, schrijft historicus Tess Lewis. In dit gespannen politieke klimaat kreeg de favoriete minnares van de koning veel extra kritiek.
Zij “nam een groot deel van de schuld op zich” voor het falen van Frankrijk in de Zevenjarige Oorlog en voor de oplopende hofschulden, schrijft Lewis, omdat zij begon te functioneren als “de facto premier.” Als de naaste vertrouwelinge en adviseur van de koning, controleerde zij vaak wie toegang had tot audiënties met Lodewijk XV en soms deed zij zelfs openbare uitspraken namens hem.
Pompadour is afgeschilderd als een sluwe intrigante die seks gebruikte om ongepaste invloed op de koning te krijgen en de macht voor zichzelf te grijpen, schrijft Lewis – maar voor zover dit waar is, was zij nauwelijks de enige. Aan het afgezonderde hof van Versailles streed iedereen, direct of indirect, om macht en invloed op één centrale figuur: de koning.
“De markiezin had zeker haar gebreken, maar deze gebreken waren gewoon niet groot genoeg om de niet aflatende belastering van haar reputatie tijdens haar leven en na haar dood te rechtvaardigen,” schrijft Lewis.
Kunst
Dankzij historisch onderzoek uit de jaren 2000 is men Pompadour gaan herinneren voor haar artistieke bijdragen, zowel als mecenas als schepper. “Pompadour was niet alleen een bekende mecenas, maar ook de eigenaar van een creatieve geest,” schrijft Marissa Fessenden voor Smithsonian.com. Ze maakte etsen, sneed edelstenen, speelde muziek, ensceneerde hofamusement en stelde kunstenaars samen en gaf hen de opdracht om werken te maken die in haar privécollectie en aan het hof werden tentoongesteld.
Haar belangstelling voor kunst strekte zich uit tot de productie – ze wordt ook herinnerd vanwege haar steun aan een koninklijke porseleinfabriek die in Sèvres, bij Versailles, prachtig serviesgoed en andere dingen maakte, en vanwege haar steun aan de wandtapijtindustrie.
Kennis
Vrouwen die artistieke en wetenschappelijke vernieuwingen konden interpreteren en cureren speelden een belangrijke rol in de Franse Verlichting. Dat geldt ook voor Pompadour – zij kende en begunstigde Verlichtingsfiguren als Voltaire. Zoals Nancy Mitford schrijft voor de Encyclopedia Britannica, was zij “een beschermer van de meeste auteurs en de redacteur van de Encyclopedie.”
Deze tekst, de eerste Franse encyclopedie, “was een etalage voor vertegenwoordigers van de nieuwe denkrichtingen in alle takken van intellectuele activiteit,” schrijft de Encyclopedia Britannica in een apart artikel. “In zijn scepticisme, zijn nadruk op wetenschappelijk determinisme, en zijn kritiek op de misbruiken begaan door de hedendaagse juridische, gerechtelijke en kerkelijke instellingen, had de Encyclopédie een wijdverspreide invloed als een uitdrukking van progressief denken en diende in feite als een intellectuele proloog op de Franse Revolutie.”