MEDEN EN MEDIA (Heb. מָדַי; in Akkadische inscripties: Madai), een volk van Indo-Iraanse afkomst, nauw verwant aan de Perzen, dat het bergachtige gebied van Iran en het noordoostelijke en oostelijke gebied van Mesopotamië bewoonde. De Meden, die zich in de regio Kermanshah-Hamadan (Ecbatana) bevinden, zijn in Assyrische teksten prominenter aanwezig dan de Perzen. De Assyrische koningen onderscheiden twee groepen Meden binnen het rijk, en de verafgelegen Meden (madaya rūqūti). In de bijbelse passage waarin de zonen van Noach worden opgesomd, wordt Madai, de stamvader van de Meden, net als die van andere Indo-Iraanse volkeren, gerekend tot de zonen van *Japheth (Gen. 10:2). In dateerbare bronnen worden de Meden voor het eerst genoemd in de historische inscripties van de Assyrische koningen van het einde van de negende eeuw v. Chr., Shalamaneser III en zijn zoon Shamshi-Adad V. De Assyrische koningen brachten in militaire campagnes tegen Media, dat zich toen ten zuidoosten van het Urmia-meer uitstrekte, zware verliezen toe aan de bevolking. Hoewel de Meden nog niet over een centraal rijk beschikten, slaagden zij erin de Assyrische koningen in sporadische confrontaties en door ontwijkende tactieken af te weren. In de achtste eeuw v. Chr. onderwierp *Tiglath-Pileser III, in zijn veldtochten, die zich uitstrekten van *Ararat (Urartu) tot de bergen ten zuiden van de Kaspische Zee, de Meden. Toen hij Medië bij Assyrië inlijfde, deporteerde hij 65.000 van de bevolking, die hij verving door inwoners van andere landen. In de tijd van *Sargon II , aan het einde van de achtste eeuw v. Chr., kwam Media echter onder leiding van een Mediër, Dayaukku genaamd, tegen Assyrië in opstand. Tijdens Sargons militaire operaties in 716-15 v. Chr. tegen de centra van opstand, werd Dayaukku gevangen genomen en verbannen naar Hamath in Syrië, waarna 22 Medische heersers, die zich onderwierpen aan de soevereiniteit van Assyrië, een geschenk aan de koning overhandigden. Dayaukku is ongetwijfeld identiek met Deioces, die door Herodotus (1:96-101) wordt genoemd als de man die de stammen van Medië had verenigd en als de eerste koning van Medië, die 53 jaar regeerde. Volgens contemporaine Assyrische bronnen was hij echter slechts de machtige plaatselijke hoofdman van een gebied dat tussen Assyrië en Ararat lag. Een latere traditie schrijft hem blijkbaar een koninklijke titel toe en de oprichting van het Mediaanse Rijk. Media werd een verenigd rijk onder de leiding van Kaštarita (volgens de Perzische uitspraak; in het Assyrisch: Kastarītu), die een militair pact sloot tegen de Assyriërs in het gebied van het Zagrosgebergte en opklom tot koning van Media (in de eerste helft van de zevende eeuw v.C.E.). De huidige tendens is om Kaštarita te vereenzelvigen met Phraortes, koning van Medië, die volgens Herodotus (1:102) 22 jaar regeerde, de Perzen onderwierp en bij zijn opmars naar Nineve werd gedood. Nadat zij hun positie aan het eind van de regering van Assurbanipal, koning van Assyrië (668-627 v. Chr.) hadden geconsolideerd, sloten de Meden zich in de oorlogen tussen Babylonië en Assyrië in de tijd van de laatste Assyrische koningen (626-616 v. Chr.) aan bij de Babyloniërs, vielen Nineve aan en hielpen na de verovering ervan bij de inname van Haran. De Meden (in contemporaine Babylonische documenten Ummān manda genoemd, een oude traditionele term voor barbaren) werden vervolgens geregeerd door Cyaxares (d.w.z. inheems Huvaxšra; in Babylonische bronnen: Umakištar), die, zo meldt Herodotus (1:100-4), de Scythen versloeg. Na de omverwerping van Assyrië breidde Cyaxares zijn macht uit over het noordelijke deel van het Assyrische rijk, alsmede over grote delen van Iran, Armenië en Klein-Azië. Toen Cyaxares in 500 v. Chr. er niet in slaagde Lydië te veroveren, sloot hij door bemiddeling van de koningen van Babylonië en Cilicië een verdrag met de Lydiërs. Deze consolidatie van Medië onder Cyaxares, die een gevaar vormde voor Babylonië, komt tot uitdrukking in uitspraken van de profeten van Israël, die in het leger van Medië een meedogenloze vijand zagen opstaan om Babylonië te vernietigen (Jes. 13:4-6, 17-19, 21:1-10) en zich met andere noordelijke volken te verenigen om, op bevel van God, het koninkrijk van de Chaldeeën ten val te brengen (Jer. 51:11-14, 25-36). Astyages (Ass. Ištumēgu) de zoon van Cyaxares en de laatste koning van Medië (584-550 v. Chr.) trachtte Babylonië uit de streek van Haran te verdrijven. Nadat *Cyrus, koning van Perzië, tegen Astyages in opstand was gekomen en hem had verslagen, werd Media echter een onderdeel van het Perzische rijk (550 v. Chr.). De opstanden die aan het begin van de regering van *Darius I tegen de Perzische heerschappij uitbraken, hadden geen succes, en Media werd opgenomen in twee Perzische satrapieën (de 11e en de 18e). Niettemin nam het een eervolle en bijzondere positie in het Perzische Rijk in, zoals blijkt uit de bijbelse combinatie (in Esther en Daniël) van “Perzië en Media” of “Media en Perzië”, b.v. “de zeven vorsten van Perzië en Media” (Est. 1:14); “de koningen van Media en Perzië” (10:2); of “de wetten van de Perzen en de Meden” (1:19). De Bijbel geeft blijkbaar uitdrukking aan een toen heersende opvatting over de rol die de twee rijken speelden in de historische gebeurtenissen die voorafgingen aan de val van Babylonië. Volgens deze opvatting vulde niet alleen het ene rijk het werk van het andere aan, maar was het Perzische rijk de natuurlijke erfgenaam van Medië. Echo’s van deze zienswijze komen voor in Daniëls visioen over de vernietiging van Babylonië door de Meden en Perzen (Dan. 5:26-28; vgl. 6:1, 29; 8:20) en ook in de profetieën in Jesaja en Jeremia over de omverwerping van Babylonië door Medië (zie boven). Het is moeilijk om elementen uit de literaire bronnen in overeenstemming te brengen met archeologisch bewijsmateriaal.
Ecbabtana is nog niet opgegraven, maar drie andere omvangrijke Mediaanse vindplaatsen uit de zevende eeuw waren tegen de zesde verlaten. Er is geen Mediaans schrift gevonden, hoewel enkele woorden die ofwel Mediaans zijn of deel uitmaken van Medo-Perzische koinē zijn geïdentificeerd in Oud-Perzische inscripties, noch is er een duidelijk Mediaanse kunststijl geïdentificeerd.