Presidenten hebben door de geschiedenis heen geprobeerd het recht te beïnvloeden door hun rechterlijke benoemingen. De schermutseling rond de middernachtrechters had echter een veel bredere betekenis: ze hoorde bij een strijd die kort na de onafhankelijkheidsoorlog was begonnen tussen de leiders van de nieuwe natie. De Federalisten (onder leiding van John Adams) stonden tegenover de Republikeinen (onder leiding van Thomas Jefferson) over een fundamenteel probleem: hoeveel macht moest de federale regering krijgen en in het bijzonder de federale rechterlijke macht? Het antwoord zou de loop van het Amerikaanse recht nog generaties lang beïnvloeden.
Toen Adams de verkiezingen van 1800 verloor, was de natie pas vierentwintig jaar oud. De grondwet, geratificeerd in 1789, was nog jonger. Meer dan twee decennia lang hadden de Federalisten en de Republikeinen gediscussieerd over hun visies op een sterke federale overheid versus de rechten van de staten. De verkiezingen van 1800 kristalliseerde deze tegengestelde filosofieën uit. Adams en de Federalisten beschuldigden de Republikeinen ervan eigendommen te willen plunderen en de beschaafde maatschappij te ondermijnen. Aan de andere kant vielen Jefferson en de Republikeinen de Federalisten aan omdat zij probeerden de garanties van de Bill of Rights te ondermijnen. De verkiezingen deden het machtsevenwicht kantelen. Nu de Republikeinen het Witte Huis en het Congres veroverden, leek het erop dat Jeffersons partij eindelijk de overhand zou krijgen.
Maar de Federalisten waren van plan hun macht te behouden. Net voordat de tijd van de regering Adams om was, vaardigden zij de Judiciary Act van 1801 uit. Deze ingrijpende wet raakte een belangrijk twistpunt: de jurisdictie van de federale rechtbanken. De Republikeinen wilden dat de federale rechtbanken aan banden werden gelegd, maar de nieuwe wet gaf deze rechtbanken meer jurisdictie over grond- en faillissementszaken. De federale rechtbanken kregen nu meer bevoegdheden ten koste van de staten. De wet voegde zes nieuwe federale circuits toe met zestien nieuwe rechters. Als laatste maatregel werden ook tientallen nieuwe vrederechters toegevoegd aan het District Columbia. Tussen 12 december en 4 maart stapelde president Adams, met goedkeuring van de Senaat, de rechtbanken vol met zijn eigen mensen. Als de Federalisten Washington niet konden controleren door middel van een gekozen ambt, zouden zij tenminste de samenstelling van de rechterlijke macht dicteren.
De Republikeinen konden deze gewaagde manoeuvre niet tolereren. Woedend verklaarde Jefferson dat “de Federalisten zich hebben teruggetrokken in de rechterlijke macht als een bolwerk” waar de inspanningen van zijn eigen partij “neergeslagen en uitgewist” zouden worden. Toen de Republikeinen eenmaal aan de macht waren, herriepen zij snel de wet van 1801 en herstelden daarmee de oorspronkelijke bevoegdheid van de federale rechtbanken. Maar het verwijderen van de middernacht rechters bracht een moeilijke constitutionele kwestie met zich mee. De grondwet bepaalde dat federale rechters hun ambt mochten bekleden zolang zij zich goed gedroegen – in feite levenslang. Het plan van de Republikeinen was dan ook om de nieuwe circuit courts af te schaffen. De Federalisten noemden dit een ongrondwettelijke aanval op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en voorspelden dat het Hooggerechtshof – dat werd gedomineerd door Federalisten – dit niet zou toestaan. Het door de Republikeinen gecontroleerde Congres vertraagde een beslissing over hun acties door de zittingsperiode van 1802 van het Hof te schrappen.
De actie stelde een onvermijdelijke uitspraak alleen maar uit. Gelukkig voor de Republikeinen moest Adams zijn ambt neerleggen voordat hij toezeggingen kon krijgen van zijn benoemden, en verschillende weigerden dienst te nemen. Degenen die accepteerden slaagden er niet in hun afzetting aan te vechten. Maar één benoeming van een middernachtrechter was grotendeels onopgemerkt gebleven, en het bleek een van de belangrijkste benoemingen in de geschiedenis van de V.S. te zijn. Dit was de benoeming van John Marshall tot opperrechter van het Hooggerechtshof. Marshall, die een fervent Federalist was, zag President Jefferson als niets minder dan een “absolute terrorist.”
In 1803, toen het Hof weer bijeenkwam, deed het uitspraak in een zaak die voortkwam uit Adams’ benoemingen voor het District Columbia. William Marbury, die zijn benoeming tot vrederechter niet in ontvangst mocht nemen, vroeg het Hof zijn benoeming te honoreren.
De baanbrekende uitspraak van het Hof in Marbury v. Madison, 5 U.S. (1 Cranch) 137, 2 L. Ed. 60 (1803), beslechtte het directe geschil en beantwoordde gedeeltelijk de constitutionele vraag waar het hier om ging. Schrijvend voor het unanieme Hof, verwierp opperrechter Marshall Marbury’s zaak op grond van het feit dat het Hooggerechtshof niet bevoegd was. Marshall wilde een impasse tussen de rechterlijke macht en het Witte Huis voorkomen. Marshall’s opinie breidde echter ook de macht van het Hof aanzienlijk uit door te stellen dat de rechterlijke macht de bevoegdheid heeft om te bepalen wat de wet is en, indien nodig, wetten van het Congres die zij ongrondwettig acht, ongedaan te maken. Het Hof deed dit in Marbury voor het eerst in de geschiedenis, door een sectie van de rechterlijke wet van 1789 nietig te verklaren.
Het probleem van de middernachtelijke rechters werd opgelost, maar met onverwachte resultaten. De door Adams benoemde rechters konden niet in functie treden, en op deze manier werden de Federalisten gedwarsboomd. Maar op een indirecte manier triomfeerden ze. Marshall zou de komende vierendertig jaar in het Hooggerechtshof zetelen en daarbij misschien wel de grootste opperrechter uit de geschiedenis worden. Bovendien vestigde het Hof met zijn uitspraak in Marbury v. Madison zijn bevoegdheid tot rechterlijke toetsing, een hoofddoel van de Federalisten.
Verder leesvoer
Lukens, Robert J. 1997. “Jared Ingersoll’s afwijzing van zijn benoeming tot een van de “Midnight Judges” van 1801: Foolhardy or Farsighted?” Temple Law Review 70 (lente): 189-231.