Mijn lobotomie’: Howard Dully’s reis

Howard Dully tijdens zijn transorbitale lobotomie, 16 dec. 16, 1960. George Washington University Gelman Library hide caption

Vergroten

toggle caption

George Washington University Gelman Library

Op 17 januari 1946 luidde psychiater Walter Freeman een radicaal nieuw tijdperk in voor de behandeling van geestesziekten in dit land. Op die dag voerde hij de allereerste transorbitale of “ijspriem” lobotomie uit in zijn kantoor in Washington, D.C.. Freeman geloofde dat geestesziekten verband hielden met overactieve emoties, en dat hij door in de hersenen te snijden deze gevoelens weg kon snijden.

Freeman, die zowel arts als showman was, werd een fanatiek campagnevoerder voor de procedure. Voor zijn dood in 1972 voerde hij transorbitale lobotomieën uit op zo’n 2500 patiënten in 23 staten.

Een van Freemans jongste patiënten is tegenwoordig een 56-jarige buschauffeur die in Californië woont. De afgelopen twee jaar is Howard Dully op zoek gegaan naar het verhaal achter de ingreep die hij als 12-jarige jongen onderging.

In het onderzoek naar zijn verhaal bezocht Dully Freemans zoon; familieleden van patiënten die de ingreep ondergingen; het archief waar Freemans papieren liggen opgeslagen; en Dully’s eigen vader, met wie hij nooit over de lobotomie had gesproken.

Dr. Walter Freeman opereert aan een patiënt, ca. 1950. University Archives, The Gelman Library, The George Washington University hide caption

toggle caption

University Archives, The Gelman Library, The George Washington University

“Als je me zou zien, zou je nooit weten dat ik een lobotomie heb ondergaan,” zegt Dully. “Het enige wat je zou opvallen is dat ik erg lang ben en zo’n 350 pond weeg. Maar ik heb me altijd anders gevoeld – ik vroeg me af of er iets aan mijn ziel ontbrak. Ik heb geen herinnering aan de operatie en heb nooit de moed gehad om mijn familie ernaar te vragen. Dus twee jaar geleden ben ik op reis gegaan om alles te weten te komen over mijn lobotomie.”

Neuroloog Egas Moniz voerde in 1935 in Portugal de eerste hersenoperatie uit om geestesziekten te behandelen. De procedure, die Moniz een “leucotomie” noemde, hield in dat er gaten in de schedel van de patiënt werden geboord om bij de hersenen te komen. Freeman bracht de operatie naar Amerika en gaf het een nieuwe naam: de lobotomie. Freeman en zijn chirurg James Watts voerden de eerste Amerikaanse lobotomie uit in 1936. Freeman en zijn lobotomie werden beroemd. Maar al snel werd hij ongeduldig.

“Mijn vader besloot dat er een betere manier moest zijn,” zegt Freeman’s zoon, Frank. Walter Freeman ging op zoek naar een nieuwe methode, waarbij geen gaten in het hoofd hoefden te worden geboord: de transorbitale lobotomie. Freeman was ervan overtuigd dat zijn lobotomie van 10 minuten voorbestemd was om een revolutie in de geneeskunde teweeg te brengen. De rest van zijn leven probeerde hij zijn gelijk te bewijzen.

Courtesy Sound Portraits, George Washington University Gelman Library

Zoals degenen die de procedure volgden het beschreven, werd een patiënt bewusteloos gemaakt door elektroshocks. Freeman nam dan een scherp ijspriem-achtig instrument, stak het boven de oogbol van de patiënt door de oogkas, in de frontale hersenkwabben, terwijl hij het instrument heen en weer bewoog. Daarna deed hij hetzelfde aan de andere kant van het gezicht.

Freeman voerde de procedure voor het eerst uit in zijn kantoor in Washington, D.C., op 17 januari 1946. Zijn patiënte was een huisvrouw, Ellen Ionesco. Haar dochter, Angelene Forester, was er die dag bij.

Howard, staand vooraan, met zijn ouders, June Dully en Rodney Dully (die Howard’s broer Brian vasthoudt), in Oakland, Californië, ca. 1950. Courtesy Howard Dully hide caption

toggle caption

Courtesy Howard Dully

“Ze was van tevoren absoluut gewelddadig suïcidaal,” zegt Forester over haar moeder. “Na de transorbitale lobotomie was er niets meer. Het stopte onmiddellijk. Het was gewoon vrede. Ik weet niet hoe ik het je moet uitleggen, het was alsof ik een muntje omdraaide. Zo snel. Dus wat hij ook deed, hij deed iets goed.”

Ellen Ionesco, nu 88 jaar oud, woont in een verpleeghuis in Virginia. “Hij was gewoon een geweldige man. Dat is alles wat ik kan zeggen,” zegt ze. Maar Ionesco zegt dat ze zich weinig herinnert van Freeman, ook niet hoe hij eruit zag.

In 1949 was de transorbitale lobotomie in zwang geraakt. Freeman lobotomiseerde patiënten in psychiatrische inrichtingen in het hele land.

“Er waren enkele zeer onaangename resultaten, zeer tragische resultaten en enkele uitstekende resultaten en veel daartussenin,” zegt Dr. Elliot Valenstein, die Great and Desperate Cures schreef, een boek over de geschiedenis van lobotomieën.

Valenstein zegt dat de procedure “zich als een lopend vuurtje verspreidde” omdat alternatieve behandelingen schaars waren. “Er was geen andere manier om mensen te behandelen die ernstig geestesziek waren,” zegt hij. “De medicijnen werden pas halverwege de jaren vijftig geïntroduceerd in de Verenigde Staten, en de psychiatrische inrichtingen zaten overvol… ze waren bereid om bijna alles te proberen.”

In 1950 was de lobotomierevolutie van Freeman in volle gang. Kranten beschreven het als makkelijker dan het genezen van kiespijn. Freeman was een showman en hield ervan zijn publiek van artsen en verpleegkundigen te choqueren door tweehandige lobotomie uit te voeren: het hameren van ijspriemen in beide ogen tegelijk. In 1952 voerde hij 228 lobotomieën uit in een periode van twee weken, alleen al in West Virginia. (Hij lobotomiseerde 25 vrouwen op één dag.) Hij besloot dat zijn lobotomie van 10 minuten ook op andere mensen kon worden toegepast dan ongeneeslijk geesteszieken.

Anna Ruth Channels leed aan ernstige hoofdpijnen en werd in 1950 doorverwezen naar Freeman. Hij schreef een transorbitale lobotomie voor. De procedure genas Channels van haar hoofdpijnen, maar het liet haar achter met de geest van een kind, volgens haar dochter, Carol Noelle. “Net zoals Freeman beloofde, maakte ze zich geen zorgen,” zegt Noelle. “Ze had geen idee van sociale vaardigheden. Als iemand bij hen thuis een bijeenkomst hield, vond ze het geen probleem om naar binnen te gaan en ook plaats te nemen.”

Howard Dully’s moeder stierf aan kanker toen hij 5 was. Zijn vader hertrouwde en, zegt Dully, “Mijn stiefmoeder haatte me. Ik heb nooit begrepen waarom, maar het was duidelijk dat ze alles zou doen om van me af te komen.”

Een zoektocht naar Dully’s dossiers in het archief van Freeman aan de George Washington University leverde aanwijzingen op over waarom Freeman hem lobotomiseerde.

Howard Dully’s stiefmoeder, Lou, in Californië, 1955. Courtesy Howard Dully hide caption

toggle caption

Courtesy Howard Dully

Courtesy Howard Dully

Volgens de notities van Freeman zei Lou Dully dat ze bang was voor haar stiefzoon, die ze omschreef als uitdagend en woest kijkend. “Hij reageert niet op liefde of straf,” zeggen de notities over Howard Dully. “Hij heeft bezwaar tegen naar bed gaan, maar slaapt dan goed. Hij dagdroomt veel en als men hem ernaar vraagt zegt hij: ‘Ik weet het niet.’ Hij doet het licht in de kamer aan als er buiten breed zonlicht is.”

Op 30 nov. 1960 schreef Freeman: “Mevrouw Dully kwam binnen voor een gesprek over Howard. De dingen zijn veel erger geworden en ze kan het nauwelijks verdragen. Ik legde mevrouw Dully uit dat de familie de mogelijkheid moest overwegen om Howard’s persoonlijkheid te veranderen door middel van transorbitale lobotomie. Mevrouw Dully zei dat het aan haar man was, dat ik met hem zou moeten praten om het te laten beklijven. “

Dan op 3 Dec. 1960: “Meneer en mevrouw Dully hebben blijkbaar besloten om Howard te laten opereren. Ik stelde voor Howard er niets over te vertellen.”

In een notitie van 4 januari 1961, twee en een halve week na de lobotomie van de jongen, schreef Freeman: “Ik vertelde Howard wat ik met hem had gedaan… en hij nam het zonder een spier te vertrekken. Hij zit rustig, grijnst het grootste deel van de tijd en biedt niets aan.”

Dully zegt dat toen Lou Dully zich realiseerde dat de operatie hem niet “in een groente veranderde, ze me het huis uit kreeg. Ik werd onder toezicht van de staat gesteld.

“Het heeft me jaren gekost om mijn leven op orde te krijgen. Al die tijd werd ik achtervolgd door vragen: Heb ik iets gedaan om dit te verdienen? Kan ik ooit normaal worden?’, en vooral: ‘Waarom heeft mijn vader dit laten gebeuren?'”

Meer dan 40 jaar had Howard Dully de lobotomie nooit met zijn vader besproken. Eind 2004 stemde Rodney Dully toe om met zijn zoon over de operatie te praten.

“En hoe heb je Dr. Freeman gevonden?” vraagt Howard Dully.

“Dat heb ik niet gedaan,” antwoordt Rodney Dully, eraan toevoegend dat Lou Dully degene was. “Ze nam je mee… Ik denk dat ze een paar andere dokters heeft geprobeerd die zeiden: ‘…er is hier niets aan de hand. Hij is een normale jongen.’ Het was het probleem van de stiefmoeder.”

Waarom zou een vader dit met zijn zoon laten gebeuren?

“Ik werd gemanipuleerd, puur en simpel,” zegt Rodney Dully. “Er werd me een rekening met goederen verkocht. Zij verkocht me en Freeman verkocht me. En dat beviel me niet.”

De ontmoeting blijkt catharsisch voor Howard Dully. “Hoewel hij weigert enige verantwoordelijkheid te nemen, is alleen al het feit dat ik hier met mijn vader zit en hem kan vragen naar mijn lobotomie het gelukkigste moment van mijn leven,” zegt Howard Dully.

Rebecca Welch’s moeder Anita werd in 1953 door Freeman gelobotomiseerd wegens een postnatale depressie. Nadat ze het grootste deel van haar leven in psychiatrische inrichtingen had doorgebracht, woont Anita McGee nu in een verpleegtehuis in Birmingham, Ala. Rebecca bezoekt haar elke week. Zij gelooft dat de lobotomie van Walter Freeman het leven van haar moeder heeft verwoest.

“Ik denk persoonlijk dat iets in Dr. Freeman mensen wilde kunnen veroveren en wegnemen wie ze waren,” zegt Welch.

Oral Histories

Patricia Moen werd in 1962 op 36-jarige leeftijd gelobotomiseerd door Walter Freeman. Als arts in Ohio zag Wolfhard Baumgartel hoe Freeman een reeks lobotomieën uitvoerde. Harvey Wang hide caption

toggle caption

Harvey Wang

Op een bijeenkomst in het verpleeghuis vinden Welch en Howard Dully raakvlakken in hun ervaringen met Freeman. “Het doet wonderen te weten dat andere mensen dezelfde pijn hebben,” zegt Dully.

Howard Dully’s twee jaar durende reis op zoek naar het verhaal achter zijn lobotomie is voorbij. “Ik zal nooit weten wat ik verloren heb in die tien minuten met Dr. Freeman en zijn ijspriem,” zegt Dully. “Door een wonder veranderde ik niet in een zombie, verpletterde mijn geest niet of doodde me niet. Maar het heeft me wel geraakt. Diep. Walter Freeman’s operatie was bedoeld om het lijden te verlichten. In mijn geval deed het precies het tegenovergestelde. Sinds mijn lobotomie voel ik me een freak, beschaamd.”

Maar nu, na een ontmoeting met Welch en haar moeder, zegt Dully dat zijn lijden voorbij is. “Ik weet dat mijn lobotomie mijn ziel niet heeft geraakt. Voor het eerst voel ik geen schaamte. Ik heb eindelijk vrede.”

Na 2500 operaties, voerde Freeman in februari 1967 zijn laatste lobotomie met een ijspriem uit bij een huisvrouw, Helen Mortenson. Zij stierf aan een hersenbloeding, en Freeman’s carrière was definitief voorbij. Freeman verkocht zijn huis en bracht de rest van zijn dagen door met het doorkruisen van het land in een camper, het bezoeken van oude patiënten, wanhopig proberend te bewijzen dat zijn procedure duizenden levens ten goede had veranderd. Freeman stierf in 1972 aan kanker.