Enkele feiten over neonicotinoïden
- Neonicotinoïden zijn werkzame stoffen die in gewasbeschermingsmiddelen worden gebruikt om schadelijke insecten te bestrijden, wat betekent dat het insecticiden zijn
- De naam betekent letterlijk “nieuwe nicotine-achtige insecticiden”. Ze zijn chemisch vergelijkbaar met nicotine
- De naam neonicotinoïden wordt soms afgekort tot “neonics” of “NNI’s”
- De eerste neonic werd in 2005 in de EU goedgekeurd
- Neonics zijn systemische bestrijdingsmiddelen. In tegenstelling tot contactpesticiden, die op het oppervlak van de behandelde plantendelen blijven (bijv. bladeren), worden systemische pesticiden door de plant opgenomen en door de hele plant getransporteerd (bladeren, bloemen, wortels en stengels, maar ook stuifmeel en nectar)
- Neonics zijn veel giftiger voor ongewervelde dieren, zoals insecten, dan voor zoogdieren, vogels en andere hogere organismen
- Neonics tasten het centrale zenuwstelsel van insecten aan, wat uiteindelijk leidt tot verlamming en de dood
- Ze worden ook veel gebruikt in veterinaire toepassingen zoals tekenbestrijding en vlooienbanden voor huisdieren
Courante status van de neonicotinoïden in de EU
In 2013, werden vijf neonicotinoïde insecticiden in de EU goedgekeurd als werkzame stoffen voor gebruik in gewasbeschermingsmiddelen, namelijk clothianidin, imidacloprid, thiamethoxam, acetamiprid en thiacloprid.
De Commissie volgt nauwlettend de mogelijke verbanden tussen de gezondheid van bijen en pesticiden en is vastbesloten om zo voorzichtig mogelijk te werk te gaan bij de bescherming van bijen.
In 2013 heeft de Commissie het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en behandeld zaaizaad die drie van deze neonicotinoïden (clothianidin, imidacloprid en thiamethoxam) bevatten, streng beperkt om honingbijen te beschermen (zie Verordening (EU) nr. 485/2013).
De maatregel was gebaseerd op een risicobeoordeling van de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) in 2012. Hij verbiedt het gebruik van deze drie neonicotinoïden in voor bijen aantrekkelijke gewassen (waaronder maïs, koolzaad en zonnebloem), met uitzondering van het gebruik in kassen, van de behandeling van sommige gewassen na de bloei en van wintergranen. Tegelijkertijd werden de aanvragers van de drie stoffen verplicht om voor elk van hun stoffen nadere gegevens (zogeheten “confirmatieve informatie”) te verstrekken ter bevestiging van de veiligheid van de nog toegestane toepassingen.
Na de beoordeling van deze confirmatieve informatie door de EFSA van clothianidin, imidacloprid en thiamethoxam konden de resterende toepassingen buitenshuis niet langer als veilig worden beschouwd vanwege de geconstateerde risico’s voor bijen. Daarom hebben de diensten van de Commissie in 2017 drie voorstellen opgesteld om het gebruik buitenshuis van de drie werkzame stoffen volledig te verbieden.
EFSA heeft gegevens geëvalueerd die zijn verzameld in het kader van een open oproep tot herziening van de beperkingen van 2013 voor de bovengenoemde neonicotinoïden, zoals bepaald in Verordening (EU) nr. 485/2013. De termijn voor deze evaluatie werd uitgesteld tot februari 2018 vanwege de hoeveelheid te beoordelen gegevens, de complexiteit van het verzoek en om de deskundigen van de lidstaten voldoende gelegenheid te geven om commentaar te leveren op de ontwerpconclusies van de EFSA. De conclusies van de EFSA over de risicobeoordeling voor de werkzame stoffen clothianidin, imidacloprid en thiamethoxam zijn op 28 februari 2018 op de website van de EFSA gepubliceerd. De Commissie en de lidstaten hebben deze conclusies grondig bestudeerd en zijn tot de conclusie gekomen dat zij de reeds vastgestelde risico’s voor toepassingen buitenshuis bevestigen.
Daarom handhaafden de diensten van de Commissie de voorstellen om het gebruik van de drie werkzame stoffen buitenshuis volledig te verbieden en deze werden op 27 april 2018 in het regelgevend comité gesteund door een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten. De uitvoeringsverordeningen van de Commissie tot wijziging van de goedkeuringsvoorwaarden voor de werkzame stoffen imidacloprid, clothianidin en thiamethoxam zijn op 30 mei 2018 bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie. Als gevolg daarvan zijn alle toepassingen buitenshuis van de drie stoffen verboden en blijft alleen het gebruik in permanente kassen mogelijk.
- Verordening tot beperking van het gebruik van imidacloprid
- Verordening tot beperking van het gebruik van clothianidin
- Verordening tot beperking van het gebruik van thiamethoxam
In het licht van deze beperkingen hebben de aanvragers van de verlenging van de goedkeuring van clothianidin, thiamethoxam en imidacloprid hun aanvragen ingetrokken. Bijgevolg is de goedkeuring van deze stoffen op respectievelijk 31 januari 2019, 30 april 2019 en 1 december 2020 verstreken. Voor een ander neonicotinoïde, acetamiprid, heeft de EFSA een laag risico voor bijen vastgesteld. Een verbod of verdere beperkingen van deze stof is derhalve wetenschappelijk noch juridisch opportuun. Een ontwerpverordening waarin een verlenging van de goedkeuring wordt voorgesteld, is op 5-6 oktober 2017 aan de lidstaten voorgelegd. Het voorstel is verder besproken en voor advies aan de lidstaten voorgelegd in het regelgevend comité op 12 en 13 december 2017. Het comité heeft met een gekwalificeerde meerderheid van lidstaten een gunstig advies over de ontwerpverordening uitgebracht. De verordening tot verlenging van de goedkeuring tot 28 februari 2033 is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie.
De goedkeuring van een vijfde neonicotinoïde, thiacloprid, is op 3 februari 2020 ingetrokken. Op basis van de begin 2019 gepubliceerde conclusie van de EFSA over het resultaat van de collegiale toetsing van de risicobeoordeling die met het oog op een mogelijke verlenging was uitgevoerd, had de Commissie de lidstaten in het regelgevend comité voorgesteld de goedkeuring niet te verlengen. Op 22 oktober 2019 heeft het comité, met een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten, een gunstig advies over de ontwerp-verordening uitgebracht. De Commissie heeft de verordening op 13 januari 2020 vastgesteld.