Samenvatting:
De verteller kust de luisteraar bij het afscheid. Hij vertelt de luisteraar dat hij het ermee eens is dat zijn leven een droom is geweest, maar hij suggereert dat alles “slechts een droom in een droom is.” Hij staat aan de oever van de oceaan en houdt zandkorrels vast terwijl hij huilt. Hij kan niet voorkomen dat het zand uit zijn hand loopt, en hij vraagt zich af of hij zelfs niet één korrel uit de branding kan redden.
Analyse:
De structuur van “Een droom in een droom” bestaat uit twee strofen die twee ongelijksoortige, maar uiteindelijk met elkaar verbonden scènes bevatten. De eerste strofe toont het eerste-persoonsperspectief van de verteller die afscheid neemt van een geliefde, terwijl de tweede strofe de verteller op een strand plaatst terwijl hij tevergeefs probeert een handvol zand in zijn hand te pakken. De naast elkaar geplaatste scènes staan in een aantal opzichten in contrast met elkaar, omdat het gedicht overgaat van een kalm, zij het plechtig, afscheid naar een meer gepassioneerd tweede deel. Terwijl de eerste strofe een bedachtzame overeenkomst bevat, bevat de scène aan zee uitroepen als “O God!” en angstige uitroepen samen met wanhopige retorische vragen om de kwelling in de ziel van de verteller weer te geven.
Ondanks de ogenschijnlijke verschillen tussen de twee strofen, zijn ze met elkaar verbonden door de ironische overeenkomst van hun vluchtige aard. In de eerste strofe verlaat de verteller zijn geliefde, wat duidt op een gevoel van eindigheid (en sterfelijkheid) van hun liefde. De vallende zandkorrels in de tweede strofe doen denken aan het beeld van een zandloper, dat op zijn beurt het verstrijken van de tijd voorstelt. Als het zand wegstroomt tot alle tijd voorbij is, verdwijnt ook de tijd van de geliefden, en worden het zand en de romantiek elk impressies uit een droom. Door de alliteratie in “grains of the golden sand” benadrukt Poe het “gouden” of gewenste karakter van zowel het zand als van de liefde, maar hij laat duidelijk zien dat geen van beide voor altijd bereikbaar is.
Net als veel van Poe’s gedichten gebruikt “A Dream Within a Dream” de zee als een decor voor een discussie over dood en verval. “The City in the Sea” illustreert de beeldspraak van een genadeloze zee het duidelijkst, met de gotische toespelingen op het einde der tijden, en in “A Dream Within a Dream” wordt de “door branding getormenteerde kust” een tweede metafoor voor tijd, als het water van de zee langzaam maar onverbiddelijk het fysieke bestaan van de kust wegslaat. De verteller beschouwt de golf als “meedogenloos”, maar hij associeert zichzelf verder met de tijdelijkheid van het water door mee te huilen met het vallen van het zand.
Hoewel de twee strofen niet identiek zijn in lengte, creëert hun gelijksoortig gebruik van een iambisch ritme en van coupletten en triolen in hun eindrijmschema een patroon dat overeenkomt met de parallel van hun ideeën. Met name de refreinregels “All that we see or seem/Is but a dream within a dream” verenigen de passages in het slot van het gedicht van zinloosheid en spijt over de beweging van de tijd. Poe vestigt de aandacht op “all that we see or seem” met alliteratie, en we kunnen deze zin zien als de combinatie van twee aspecten van de werkelijkheid, waarbij “all that we see” het uiterlijke is en “all that we seem” het innerlijke element. Door te beweren dat beide kanten de eveneens allitererende frase “a dream within a dream” zijn, suggereert Poe dat geen van beide werkelijker is dan een droom.
Als titel heeft de frase “a dream within a dream” een speciale betekenis voor elke interpretatie van het gedicht. Poe neemt het idee van een dagdroom en verdraait het zo dat de waarneming van de werkelijkheid door de verteller zich op twee niveaus van onthechting van de werkelijkheid afspeelt. Bijgevolg reflecteert deze werkelijkheid zichzelf via het medium droom, en kan de verteller geen causaliteit meer onderscheiden in zijn perceptie. Door de ontreddering van de verteller over zijn waarnemingen te tonen, vergroot Poe de risico’s van onzekerheid en van de mogelijke veranderingen van zijn identiteit. Tijd is een machtige maar mysterieuze kracht die cognitieve dissonantie bevordert tussen het zelf van de protagonist en zijn begripsvermogen, en de dagdroom blijkt hem te hebben verstrikt. Als alternatief kan het gedicht zelf worden gezien als de buitenste droom, waarbij de innerlijke droom slechts een functie is van de geest van de verteller.