Soorten beschermen

Omdat het verlies van habitat de belangrijkste reden is dat soorten zowel plaatselijk als wereldwijd verloren gaan, komt het beschermen van meer habitat naar voren als de belangrijkste prioriteit voor natuurbehoud. Dit eenvoudige idee roept moeilijke vragen op. Welke habitats moeten worden beschermd? En omdat het onwaarschijnlijk lijkt dat alle habitats kunnen worden beschermd, welke moeten dan voorrang krijgen?

Als de reservaten oordeelkundig zouden worden geplaatst boven de geïdentificeerde hot spots van biodiversiteit, de speciale plaatsen waar kwetsbare soorten zijn geconcentreerd, zou een groot deel van de soorten kunnen worden gered. Momenteel is de toewijzing van reservaten over de hele wereld slecht. Reservaten groter dan 100.000 km2 bevinden zich meestal in het hooggebergte, de toendra’s en de droogste woestijnen, gebieden die niet bijzonder soortenrijk zijn. Aan de andere kant beschermen hot spots als Madagaskar en de Filippijnen minder dan 2 procent van hun land.

Hetzelfde soort vragen geldt op kleinere schaal, zoals wordt geïllustreerd door een studie uit het eind van de jaren negentig. De Agulhasvlakte in het zuidelijkste puntje van Afrika is een van de “heetste” plekken ter wereld voor concentraties van kwetsbare plantensoorten. Een gebied van slechts 1.500 vierkante km bleek 1.751 plantensoorten te herbergen, waarvan 99 endemisch zijn. Terwijl de meeste staatsbossen en particuliere natuurreservaten in het gebied aan de kust liggen, leven de meeste inheemse planten in het binnenland van de hotspot. Aangezien er nieuwe reservaten moeten worden aangelegd om deze planten te laten overleven, is het de vraag waar deze moeten worden gesitueerd om een zo groot mogelijk aantal soorten tegen zo laag mogelijke kosten te kunnen opnemen.

Gelukkig genoeg bevatten de gegevens die beschikbaar waren om deze beslissingen te nemen een vrij gedetailleerde kennis van de verspreiding van plantensoorten over de Agulhasvlakte – het soort informatie dat in de meeste hot spots waarschijnlijk niet beschikbaar is. Dit maakte het mogelijk de samenstelling van de vlakte te verdelen in een raster van cellen, elk 3 × 3 km aan een kant. Computeralgoritmen (systematische methoden voor het oplossen van problemen) werden vervolgens gebruikt om groepen cellen uit het raster te selecteren op basis van hun complementaire soortensamenstelling – met andere woorden, het doel was zoveel mogelijk soorten of zoveel mogelijk endemen te omvatten in een zo klein mogelijk gebied (zo weinig mogelijk rastercellen).

Naïef toegepast, zullen deze algoritmen geen bruikbare resultaten opleveren. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat de gebieden die zij selecteren niet beschikbaar zijn voor reservaten. Ook kan de keuze van een te kleine celgrootte leiden tot de selectie van beschermde gebieden met populaties die zo klein en wijd verspreid zijn dat het onwaarschijnlijk is dat zij zullen blijven voortbestaan. Dit wordt toepasselijk het “Ark van Noach-effect” genoemd, omdat de ark slechts twee individuen van elke soort voor een korte tijd herbergde. Reserves moeten groot genoeg zijn om soorten voor onbeperkte tijd in stand te houden. De keuze van een celgrootte van 3 × 3 km is politiek haalbaar omdat in de regio reeds reservaten van deze grootte zijn ingesteld en deze waarschijnlijk ecologisch zinvol zijn voor vele plantensoorten. Bij de uiteindelijke selectie van de cellen moesten ook andere factoren in aanmerking worden genomen. Sommige gebieden zijn om diverse redenen ongeschikt – sommige zijn bijvoorbeeld overwoekerd door invasieve planten, terwijl andere zich hoofdzakelijk in stedelijke gebieden of akkerland bevinden. Andere gebieden daarentegen zijn bijzonder wenselijk: zij kunnen bijvoorbeeld grenzen aan bestaande reservaten en het is gemakkelijker dergelijke reservaten uit te breiden dan nieuwe aan te leggen. De resultaten van deze studie leverden dus adviezen op voor het instellen van reservaten die ecologische informatie over de verspreiding van soorten combineerden met praktische en politieke overwegingen.

Het redden van de meeste soorten voor het minste geld was ook de overweging die ten grondslag lag aan een andere studie, gepubliceerd aan het eind van de jaren negentig, over welke counties in de Verenigde Staten prioriteit zouden moeten krijgen bij het behoud. Een eerdere studie die trachtte locaties voor nieuwe reservaten in de Verenigde Staten te vinden, had efficiëntie gelijkgesteld aan het minimum aantal counties dat nodig was om een bepaalde dekking van bedreigde soorten te bereiken. Die benadering zou zinvol zijn geweest als de grond overal ongeveer even duur was geweest. Helaas omvatten de doelstellingen van de studie ook graafschappen die San Diego, Santa Cruz en San Francisco in Californië omvatten, Honolulu in Hawaii en bepaalde graafschappen in Florida, die alle tot de duurste gronden van het land behoren. In de latere studie werd gevraagd hoeveel soorten konden worden beschermd tegen een bepaalde totale kostprijs. Daaruit bleek dat aanzienlijke besparingen in de kosten per soort mogelijk waren door grotere, meer complementaire gebieden te kiezen en de totale kosten te verlagen en dat, als gevolg van deze aanpak, de voor bescherming aangewezen plaatsen vaak heel anders waren dan die welke in de eerdere studie waren aanbevolen.