Dit verhaal bevat spoilers over de plot van Mother!
Sinds de aankondiging is het belangrijkste verkoopargument van Darren Aronofsky’s nieuwe film, Mother!, tweeledig geweest: dat een van de beroemdste acteurs van dit moment, Jennifer Lawrence, in de hoofdrol speelt, en dat de details van de plot een volslagen mysterie zijn. Na maanden van geheimhouding is de film afgelopen weekend in de bioscopen uitgekomen, en het publiek krijgt eindelijk de kans om te puzzelen over dit bizarre, chaotische horrorwerk.
Aronofsky’s verhaal is bot, fantastisch, en duidelijk beladen met symboliek, maar voor mij is het grootste plezier aan Mother! hoeveel mensen hun verschillende kijk op de boodschap van de film met mij hebben gedeeld. Mijn collega Christopher Orr besprak de openheid van de film voor meerdere interpretaties in zijn recensie, waarbij hij zowel de bijbelse toespelingen op het verhaal opmerkte als de schijnbare zelfreferentiële toon over de moeilijkheid van het leven als artiest, en hoe monsterlijk scheppers kunnen worden. Nu Mother! uit is, is het de moeite waard om dieper in te gaan op het grote debat dat al is ontstaan over de betekenis van de film.
Het plot van Mother! is heel simpel – tenminste, totdat het meer uit de hand begint te lopen. Het begint met een shot van het huilende gezicht van een vrouw in het midden van een enorm inferno, waarna een man (Javier Bardem) een kristal in een voetstuk plaatst en op magische wijze het afgebrande huis om hem heen repareert. En dan: een naamloze vrouw (Jennifer Lawrence) die met haar man (Bardem) in een prachtig huis woont, midden in de wildernis. Hij is een dichter van enige faam, druk zwoegend aan zijn volgende grote werk (hoewel hij last lijkt te hebben van writer’s block). Ze renoveert vol overgave hun huis, schildert de muren en dergelijke, en lijkt een mystieke kracht te hebben om het hart van het huis te “voelen”, door de muren aan te raken en een gigantisch, pompend orgaan te visualiseren.
Snel genoeg verschijnt er een andere man (Ed Harris), die zich voordoet als een dokter op zoek naar een verblijfplaats. Bardem (de personages hebben geen namen, dus het is makkelijker om ze te herkennen aan hun vertolkers) nodigt hem uit en de twee krijgen snel een band, tot ongemak van Lawrence. Harris wordt al snel ziek, met een niet nader omschreven kwaal die een blauwe plek op zijn zij veroorzaakt. Dan duikt zijn vrouw (Michelle Pfeiffer) op, niet bang om Lawrence af te snauwen vanwege het grote leeftijdsverschil tussen haar en haar man. Harris, aangemoedigd door Pfeiffer, breekt per ongeluk het kristal van Bardem, wat zijn woede aanwakkert. De volwassen kinderen van het bezoekende echtpaar (Domhnall en Brian Gleeson) komen dan opdagen en raken onmiddellijk slaags, waarbij de oudste de jongste vermoordt en een litteken op zijn voorhoofd oploopt tijdens de worsteling. Terwijl de familie een begrafenis houdt in het huis (terwijl Lawrence’s onrust alleen maar toeneemt), drijft een stortvloed van water, veroorzaakt door een gast die een chique gootsteenarmatuur breekt, uiteindelijk iedereen voorgoed naar buiten.
Meer verhalen
Dit beslaat de eerste helft van de film, die je, zoals Orr opmerkte, brutaal een “testament” zou kunnen noemen: een waarin Bardem een stand-in voor God is, Harris en Pfeiffer Adam (tot aan zijn ribblessure) en Eva (een verleidster als altijd) zijn, en hun kinderen Kaïn en Abel, waarbij de eerste de laatste doodt en wordt “gemerkt” voor deze oerzonde. Bardems magische kristal is een geschonden verboden vrucht, en de gesprongen gootsteenbuizen zijn de vloed die Gods vroege volgelingen straft en de wereld schoonveegt.
Als de tweede akte van de film begint, is Bardems nieuwe poëzie voltooid en is Lawrence’s personage zwanger. Tegen het einde is haar baby (waarschijnlijk een soort stand-in voor het lichaam van Christus) levend opgegeten door een uitzinnige menigte van Bardem’s volgelingen. Aanvankelijk stormen ze het huis binnen als fans van zijn werk, maar ze ontaarden in geweld en surrealistische oorlogsscènes en verwoesten het huis voordat Lawrence het afbrandt in een vlaag van verdriet om het verlies van haar kind. Terwijl ze vloekend sterft, vraagt Bardem haar om liefde, en ze stemt toe. Die liefde komt in de vorm van haar hart, dat hij uit haar borst haalt en in een kristal verandert, waarmee hij het huis weer opbouwt en een nieuwe bruid creëert, gespeeld door een nieuwe acteur.
Het is wild, maar de bijbelse allegorie gaat maar tot zover, ook al zinspeelde Aronofsky er zelf op bij de introductie van Mother! op het Toronto International Film Festival (hij verwees naar Harris’ personage als “de man”, en voegde er toen aan toe: “dat is een hint”). Lawrence’s personage heeft geen duidelijke tegenhanger in beide testamenten; in plaats daarvan is ze een soort analoog voor Moeder Aarde, of Gaia, een belichaming van de natuur en de schepping, met het huis (dat langzaam wordt vernietigd door haar hardvochtige huisgasten) als stand-in voor de planeet zelf. Of je kunt haar zien als de warmere, gastvrije helft van de Godheid, met Bardem als de afstandelijke, onkenbare helft. Er zijn ook vage concepten van reïncarnatie en vernieuwing in het einde van de film, meer verwijzend naar het hindoeïsme of het boeddhisme dan naar iets joods-christelijks.
Het plezier van Mother! ligt voor mij buiten de religieuze metafoor van God en Adam en Eva enzovoort; beoordeel het alleen op dat niveau, en het voelt vanuit een vertelperspectief verpletterend aan. Er is nog veel meer om in te graven, sommige waarschijnlijk bewust van Aronofsky’s kant, sommige niet zo veel. Hij heeft in interviews gesproken over de milieuboodschap die hij probeert over te brengen en zei tegen The Hollywood Reporter: “Ik denk dat de mensheid ons ongedaan maakt. Ik geef niet het ene geslacht de schuld boven het andere geslacht. Ik denk dat het gaat over hoe mensen onverzadigbaar zijn, hoe er eindeloos geconsumeerd wordt.”
Maar zoals zoveel films (vooral een met zo’n duidelijke persoonlijke investering van Aronofsky’s kant) is Mother! duidelijk ook een film over kunst en het creatieve proces, eentje met een nogal negatieve kijk op de grote schepper in het middelpunt. De broedende Bardem kan het niet helpen Lawrence op een afstand te houden, nu eens stormend om te schrijven, dan weer haar zorgen wegwuivend over de binnenvallende gasten (van wie hij inspiratie krijgt). Hoewel ze van hem houdt, kan Lawrence het niet helpen zich te fixeren op het grote leeftijdsverschil tussen hen, en nadat hun relatie uiteindelijk uit elkaar valt, gebruikt Bardem haar hart – haar inspiratie – om een groots nieuw werk op te bouwen en daarmee een nieuwe vrouwelijke partner.
Aronofsky is, ironisch genoeg, nu romantisch betrokken bij Lawrence, hoewel ze elkaar ontmoetten tijdens de opnames van Mother!, lang nadat hij de film had geschreven. Maar natuurlijk zijn dergelijke romances in de industrie niet ongebruikelijk, evenmin als het idee van kunstenaars die over hun eigen relaties schrijven; het is alleen fascinerend hoe Aronofsky die dynamiek heeft omgezet in iets groots, destructiefs en uiteindelijk gruwelijks. Lawrence’s personage lijkt soms een parodie op het stereotype “blootsvoets en zwanger”, omdat ze altijd zonder schoeisel door het huis struint. De acteur noemt dit een bewuste keuze en zegt: “Het zou nooit goed zijn geweest voor mijn personage om schoenen te dragen. De natuur is haar schepping.”
Of je er nu van houdt of niet (ik was verdeeld over de algehele kwaliteit), mother! is het soort film dat in Hollywood gewoon geen brede release krijgt – het is gewelddadig, het is vreemd, en het probeert kijkers echt te verbijsteren en het debat aan te wakkeren. Het is opwindend om te zien hoe een grote ster als Lawrence haar invloed gebruikt om de film gemaakt te krijgen, en nog opwindender om te zien hoe een grote studio de film in het hele land uitbrengt. Hoewel het openingsweekend van de film vrij zwak was – een geschatte 7,5 miljoen dollar met een “F” CinemaScore (die de tevredenheid van het publiek meet om te proberen de mond-tot-mondreclame te meten), heeft Paramount het voor de film opgenomen, in een verklaring: “Deze film is zeer gewaagd en moedig … we willen niet dat alle films veilig zijn. En het is niet erg als sommige mensen hem niet goed vinden.”
De studio verdient het om geprezen te worden voor het uitbrengen van een film die zo polariserend is. Of kijkers er nu van houden of hem haten, ze lijken Mother! altijd te verlaten met een uitgesproken mening, wat meer is dan van de meeste Hollywood-kaskrakers kan worden gezegd. Voor een film die zeer ongenuanceerd lijkt in zijn verhaal, is mother! nog steeds even mysterieus als het misvormde, langwerpige kristal waaruit Bardem zijn paradijs creëert – vanuit elke hoek anders.