Wanneer was de première van John Cage’s stille stuk 4’33″?
Op de avond van 29 augustus 1952 stapte David Tudor op het podium van de toepasselijk genaamde Maverick Concert Hall, een historische, uit hout opgetrokken zaal verscholen in het bos bij Woodstock, New York om John Cage’s nieuwe stuk 4’33″ te spelen.
Zittend achter de piano legde hij een partituur op de standaard, stelde een stopwatch in, sloot het deksel – en bleef 33 seconden lang stil zitten. Hij opende het deksel kort en sloot het weer, stelde de stopwatch opnieuw in en bleef twee minuten en 40 seconden zitten, terwijl hij af en toe de bladzijden van de partituur omsloeg. Hij herhaalde het proces, deze keer gedurende één minuut en 20 seconden. Tenslotte stond hij op, boog voor een beleefd applaus van het resterende publiek en liep van het podium af.
Daarmee was de première van John Cage’s 4’33” voorbij, het driedelige ‘stille stuk’ dat zijn naam dankt aan de toevallig bepaalde totale duur en de aanduiding ‘Tacet, for any instrument or combination of instruments’. Het zou John Cage bevestigen als een van de meest controversiële – en belangrijke – componisten van de 20e eeuw.
Bij de nabespreking van het concert maakten schok en verbijstering plaats voor woede. Cage had schijnbaar zijn neus gestoten naar de hele westerse concerttraditie, zelfs naar de muziek zelf. Te midden van het tumult riep een woedende plaatselijke artiest: ‘Goede mensen van Woodstock, laten we deze mensen de stad uitjagen!’
Wat is het nut van John Cage 4′ 33″?
Cage bood een aantal intrigerende inzichten toen hem na afloop naar het evenement werd gevraagd: ‘Ze hebben het punt gemist. Er bestaat niet zoiets als stilte. Wat zij dachten dat stilte was, omdat ze niet wisten hoe ze moesten luisteren, zat vol toevallige geluiden. Tijdens het eerste deel kon je de wind buiten horen waaien. Tijdens het tweede deel begonnen de regendruppels op het dak te vallen, en tijdens het derde deel maakten de mensen zelf allerlei interessante geluiden terwijl ze praatten of naar buiten liepen.’
Velen veronderstelden dat 4’33” een soort dadaïstische publiciteitsstunt was; een criticus deed een latere uitvoering in New York zelfs af als ‘Greenwich Village exhibitionisme’. Hoewel het ongetwijfeld subversief was, was het allesbehalve afvallig omwille van zichzelf, maar het resultaat van vele jaren nadenken over de aard van stilte, intentionaliteit, luisteren en optreden. Een andere criticus zou het later bestempelen als ‘de spilcompositie van deze eeuw’.
Cage’s ideeën begonnen zich in 1948 te ontwikkelen, toen hij voor het eerst een stil stuk opperde. Dit stuk, zo zei hij, zou ‘Silent Prayer’ gaan heten, en hij grapte half serieus over het voorleggen ervan aan de muzakmaatschappij als protest tegen wat hij zag als hun sonische inbreuk op de openbare ruimte. Hetzelfde jaar begon hij serieus aan een studie van het Zenboeddhisme en oosterse filosofieën die hem op het pad zette ‘van maken naar accepteren’, en de mogelijkheden die openheid voor omgevingsgeluiden en onbedoelde geluiden bood.
Wordt 4’33” van John Cage als muziek beschouwd?
In 1951 gaven twee ontmoetingen mede vorm aan zijn denken: met de kunstenaar Robert Rauschenberg en met de echovrije kamer van de Harvard Universiteit. Cage was vooral onder de indruk van de White Paintings van Rauschenberg, die hij beschreef als “vliegvelden voor lichten, schaduwen en deeltjes”. Toen hij uit de volledige, echoloze stilte van die kamer kwam, verbaasde hij zich erover dat hij in staat was geweest twee geluiden te horen, een hoog en een laag, waarvan een ingenieur hem vertelde dat het de geluiden van zijn eigen zenuwstelsel en bloedsomloop waren. Vandaar die beroemde conclusie hierboven: “Er bestaat niet zoiets als stilte”.
Voor veel componisten en kunstenaars uit die tijd en daarna betekende 4’33” een seismische herbezinning op het wezen van kunst en leven, en de constructies die hen maar al te vaak van elkaar scheiden. Tudor noemde het “een van de meest intense luisterervaringen die je kunt hebben”. Waarschijnlijk is dat nu nog net zo waar als in 1952 – en het stuk blijft net zo raadselachtig, boordevol vragen die vandaag de dag nog steeds relevant zijn.
- Nieuwe documentaire over John Cage’s relatie met stilte komt naar BBC Radio 3
Top afbeelding door Getty Images