Narratieve therapie beoogt een respectvolle, niet-verwijtende benadering van counseling en maatschappelijk werk te zijn, die mensen centraal stelt als de deskundigen in hun eigen leven. Het ziet problemen als losstaand van mensen en gaat ervan uit dat mensen veel vaardigheden, competenties, overtuigingen, waarden, verplichtingen en capaciteiten hebben die hen zullen helpen om de invloed van problemen in hun leven te verminderen.
We hebben hier een uittreksel opgenomen uit de invloedrijke en zeer populaire tekst van Alice Morgan, What is narrative therapy? Een makkelijk te lezen introductie. We bevelen dit boek van harte aan bij iedereen die narratieve ideeën wil of probeert toe te passen in zijn of haar eigen werkcontext. Klik hier om een exemplaar van Wat is narratieve therapie te kopen in onze boekwinkel.
Inleiding
Er zijn veel verschillende thema’s die deel uitmaken van wat bekend is geworden als ‘narratieve therapie’ en elke therapeut gaat op een andere manier met deze ideeën om. Als je iemand hoort verwijzen naar ‘narratieve therapie’ dan kan het gaan om bepaalde manieren om de identiteit van mensen te begrijpen. Of ze verwijzen naar bepaalde manieren om problemen en hun effecten op het leven van mensen te begrijpen. Ze kunnen het ook hebben over bepaalde manieren om met mensen te praten over hun leven en de problemen die ze ervaren, of over bepaalde manieren om therapeutische relaties en de ethiek of het beleid van de therapie te begrijpen.
Narratieve therapie streeft naar een respectvolle, niet-verwijtende benadering van counseling en maatschappelijk werk, waarin mensen als de deskundigen in hun eigen leven centraal staan. Het ziet problemen als losstaand van mensen en gaat ervan uit dat mensen veel vaardigheden, competenties, overtuigingen, waarden, verplichtingen en capaciteiten hebben die hen kunnen helpen om de invloed van problemen in hun leven te verminderen.
Er zijn verschillende principes die narratieve manieren van werken inspireren, maar naar mijn mening zijn er twee bijzonder belangrijk: altijd een houding van nieuwsgierigheid handhaven, en altijd vragen stellen waarop je de antwoorden echt niet weet. Ik nodig u uit dit boek te lezen met deze twee principes in het achterhoofd. Ze vormen de basis voor de ideeën, de houding, de toon, de waarden, de verplichtingen en de overtuigingen van de narratieve therapie.
Mogelijkheden voor gesprekken
Wanneer ik mensen ontmoet die mij consulteren, denk ik soms aan de mogelijkheden voor de richtingen van het gesprek alsof het wegen zijn op een reis. Er zijn vele kruispunten, kruispunten, paden en sporen om uit te kiezen. Met elke stap duikt er een nieuwe en andere kruisweg of kruispunt op – vooruit, achteruit, rechts, links, diagonaal, in verschillende gradaties. Met elke stap die ik zet met de persoon die mij consulteert, openen we meer mogelijke richtingen. We kunnen kiezen waar we heen gaan en wat we achterlaten. We kunnen altijd een andere weg inslaan, op onze schreden terugkeren, een spoor herhalen, of een tijd op dezelfde weg blijven. Aan het begin van de reis weten we niet zeker waar hij zal eindigen, noch wat er ontdekt zal worden.
De mogelijkheden die in dit boek worden beschreven zijn als de wegen, sporen en paden van de reis. Elke vraag die een narratief therapeut stelt is een stap in een reis. Alle paden kunnen worden bewandeld, sommige paden, of men kan een tijdlang langs een bepaald pad reizen alvorens over te stappen op een ander pad. Er is geen ‘juiste’ weg – alleen veel mogelijke richtingen om uit te kiezen.
Samenwerking
Het is belangrijk dat de persoon die de therapeut consulteert een belangrijke rol speelt in het uitstippelen van de richting van de reis. Narratieve gesprekken zijn interactief en altijd in samenwerking met de gesprekspartners. De therapeut probeert te begrijpen wat de gesprekspartners bezighoudt en hoe het traject aansluit bij hun voorkeuren. Een narratief therapeut vraagt bijvoorbeeld vaak:
- Hoe verloopt dit gesprek voor u?
- Zouden we hierover moeten blijven praten of zou u meer geïnteresseerd zijn in …?
- Is dit interessant voor u? Is dit waar we onze tijd aan moeten besteden?
- Ik vroeg me af of u het interessanter zou vinden als ik u hier nog wat meer over zou vragen of dat we ons op X, Y of Z zouden richten?
Op deze manier worden narratieve gesprekken geleid en gestuurd door de belangen van degenen die de therapeut consulteert.
Samenvatting
Dus, voor we in deze verkenning van narratieve werkwijzen duiken, laten we snel samenvatten wat we tot nu toe hebben overwogen:
- Narratieve therapie wil een respectvolle, niet-verwijtende benadering van counseling en maatschappelijk werk zijn, die mensen als de deskundigen in hun eigen leven centraal stelt.
- Het ziet problemen als losstaand van mensen en gaat ervan uit dat mensen veel vaardigheden, competenties, overtuigingen, waarden, verplichtingen en capaciteiten hebben die hen zullen helpen om hun relatie met problemen in hun leven te veranderen.
- Curiositeit en de bereidheid om vragen te stellen waarop we de antwoorden echt niet weten zijn belangrijke principes van dit werk.
- Er zijn vele mogelijke richtingen die een gesprek kan nemen (er is geen enkele juiste richting).
- De persoon die de therapeut consulteert speelt een belangrijke rol in het bepalen van de richtingen die worden genomen.
Het lijkt zinvol om elke verkenning van narratieve therapie te beginnen met een beschouwing over wat bedoeld wordt met de ‘verhalen’ van ons leven.
Hoofdstuk 1: Ons leven begrijpen en leven door middel van verhalen
Narrativiteitstherapie wordt ook wel aangeduid met ‘her-auteurschap’ of ‘her-verhaal’ van gesprekken. Zoals deze omschrijvingen suggereren, staan verhalen centraal bij het begrijpen van narratieve manieren van werken.
Het woord ‘verhaal’ heeft voor verschillende mensen verschillende associaties en betekenissen. Voor narratieve therapeuten bestaan verhalen uit:
- gebeurtenissen
- opeenvolgend
- door de tijd heen
- volgens een plot
We hebben allemaal veel verhalen over ons leven en onze relaties, die zich tegelijkertijd afspelen. We hebben bijvoorbeeld verhalen over onszelf, onze capaciteiten, onze worstelingen, onze competenties, onze daden, onze verlangens, onze relaties, ons werk, onze interesses, onze veroveringen, onze successen, onze mislukkingen. De manier waarop we deze verhalen hebben ontwikkeld, wordt bepaald door de manier waarop we bepaalde gebeurtenissen aan elkaar hebben gekoppeld en door de betekenis die we eraan hebben toegekend.
Een voorbeeld: het verhaal van mijn rijgedrag
Ik zou een verhaal over mezelf kunnen hebben als een ‘goede chauffeur’. Dit betekent dat ik een aantal gebeurtenissen aan elkaar zou kunnen rijgen die mij zijn overkomen tijdens het rijden met mijn auto. Ik zou deze gebeurtenissen samen met andere gebeurtenissen in een bepaalde volgorde kunnen plaatsen en ze interpreteren als een bewijs dat ik een goede chauffeur ben. Ik zou kunnen denken aan gebeurtenissen zoals stoppen voor het verkeerslicht, voorrang verlenen aan voetgangers, me houden aan de snelheidsbeperkingen, geen boetes oplopen en een veilige afstand bewaren achter andere voertuigen, en deze gebeurtenissen uitkiezen voor het vertellen van het verhaal. Om dit verhaal over mijn bekwaamheid als bestuurder te vormen, selecteer ik bepaalde gebeurtenissen als belangrijk die in dit specifieke plot passen.
Naarmate meer gebeurtenissen worden geselecteerd en in het dominante plot worden opgenomen, wordt het verhaal rijker en dikker. Naarmate het dikker wordt, kunnen andere gebeurtenissen van mijn rijvaardigheid gemakkelijk worden onthouden en aan het verhaal worden toegevoegd. Doorheen dit proces wordt het verhaal dikker, wordt het dominanter in mijn leven en is het voor mij steeds gemakkelijker om meer voorbeelden te vinden van gebeurtenissen die passen bij de betekenis die ik heb bereikt.
De gebeurtenissen van rijvaardigheid die ik me herinner en selecteer worden in hun betekenis verheven boven andere gebeurtenissen die niet passen in het plot van een goede chauffeur zijn. Bijvoorbeeld, de keren dat ik te snel van de stoeprand wegreed of de afstanden bij het parkeren van mijn auto verkeerd inschatte, worden niet bevoorrecht. In het licht van de dominante plot (een verhaal over rijvaardigheid) worden ze misschien gezien als onbeduidend of misschien een toevalstreffer. Bij het navertellen van verhalen zijn er altijd gebeurtenissen die niet worden uitgekozen, op grond van de vraag of zij al dan niet passen in de dominante plot.
Het schema op de volgende bladzijde laat zien dat verhalen bestaan uit gebeurtenissen die in de loop van de tijd op grond van de plot in volgorde met elkaar zijn verbonden. De X-tekens zijn alle gebeurtenissen die zich in mijn leven als bestuurder hebben voorgedaan. De gebeurtenissen die passen in het verhaal van ‘rijvaardigheid’ liggen verspreid tussen gebeurtenissen die buiten dat verhaal vallen (bv. een auto-ongeluk dat 4 maanden geleden plaatsvond). Om een verhaal over rijvaardigheid te kunnen schrijven, worden bepaalde gebeurtenissen uitgekozen en bevoorrecht boven andere gebeurtenissen. Eenmaal bevoorrecht, worden ze verbonden met andere gebeurtenissen, en dan nog meer gebeurtenissen in de tijd, om een verhaal te vormen over het zijn van een goede chauffeur. De lijn in het diagram toont deze koppeling van gebeurtenissen om het dominante verhaal te vormen. Zoals je kunt zien zijn er andere gebeurtenissen (X) die buiten dit dominante verhaal vallen en die verborgen blijven of minder belangrijk zijn in het licht van het dominante plot.
In dit voorbeeld is de reden waarom ik misschien alleen de goede gebeurtenissen kan bijhouden, en erin geslaagd ben een verhaal te construeren over het feit dat ik een bekwaam bestuurder ben, te danken aan de reflecties van anderen. Als mijn familieleden en vrienden mij altijd als een goede chauffeur hebben beschreven, zou dat een belangrijk verschil hebben gemaakt. Verhalen ontstaan nooit los van de wereld in ruimere zin. Misschien ben ik in dit voorbeeld nooit het slachtoffer geweest van kleinerende opmerkingen op grond van mijn geslacht. Wie zal het zeggen?
De effecten van dominante verhalen
Het dominante verhaal over mijn rijvaardigheid zal mij niet alleen in het heden beïnvloeden, maar zal ook gevolgen hebben voor mijn toekomstige handelen. Als mij bijvoorbeeld wordt gevraagd om naar een nieuwe buitenwijk te rijden of ’s nachts een lange afstand af te leggen, zullen mijn beslissing en plannen worden beïnvloed door het dominante verhaal dat ik heb over mijn rijvaardigheid. Ik zou waarschijnlijk eerder geneigd zijn om te overwegen deze dingen te doen wanneer ik beïnvloed wordt door het verhaal dat ik over mezelf heb als zijnde een goede chauffeur, dan wanneer ik een verhaal over mezelf heb als zijnde een gevaarlijke of ongevalgevoelige chauffeur. Daarom zijn de betekenissen die ik aan deze gebeurtenissen geef niet neutraal wat hun effect op mijn leven betreft – zij zullen mijn leven in de toekomst vormen en gestalte geven. Alle verhalen zijn constitutief voor het leven en geven vorm aan ons leven.
Vele verhalen tegelijk
Onze levens zijn multistorisch. Er zijn veel verhalen die zich tegelijkertijd afspelen en over dezelfde gebeurtenissen kunnen verschillende verhalen worden verteld. Geen enkel verhaal is vrij van dubbelzinnigheid of tegenstrijdigheid en geen enkel verhaal kan alle toevalligheden van het leven omvatten of verwerken.
Als ik een auto-ongeluk zou krijgen, of als iemand in mijn leven zich zou gaan concentreren op elke kleine fout die ik ooit heb gemaakt tijdens het autorijden, of als er een nieuwe wet zou worden ingevoerd die mensen zoals ik op de een of andere manier discrimineert, zou zich een alternatief verhaal over mijn rijgedrag kunnen gaan ontwikkelen. Andere gebeurtenissen, interpretaties van die gebeurtenissen door anderen en mijn eigen interpretaties zouden ertoe kunnen leiden dat zich een alternatief verhaal over mijn rijgedrag ontwikkelt – een verhaal van onbekwaamheid of onvoorzichtigheid. Dit alternatieve verhaal zou ook gevolgen hebben. Een tijd lang zou ik kunnen leven met verschillende verhalen over mijn rijgedrag, afhankelijk van de context of het publiek. Na verloop van tijd, afhankelijk van verschillende factoren, kan het negatieve verhaal over mijn rijgedrag aan invloed winnen en zelfs het dominante verhaal worden in mijn leven met betrekking tot mijn rijgedrag. Noch het verhaal over mijn rijvaardigheid, noch het verhaal over mijn falen in het autorijden zou vrij zijn van dubbelzinnigheid of tegenstrijdigheid.
Verschillende soorten verhalen
Er zijn veel verschillende soorten verhalen waarmee we ons leven en onze relaties beleven – waaronder verhalen over het verleden, het heden en de toekomst. Verhalen kunnen ook toebehoren aan individuen en/of gemeenschappen. Er kunnen familieverhalen en relatieverhalen zijn.
Een individu kan een verhaal over zichzelf hebben dat hij succesvol en competent is. Maar hij kan ook een verhaal over zichzelf hebben als zijnde ‘een mislukkeling in het proberen van nieuwe dingen’ of ‘een lafaard’ of als ‘een gebrek aan vastberadenheid’. Gezinnen kunnen verhalen over zichzelf hebben als zijnde ‘zorgzaam’ of ‘luidruchtig’ of ‘riskant’ of ‘disfunctioneel’ of ‘hecht’. Een gemeenschap kan een verhaal over zichzelf hebben als ‘geïsoleerd’ of ‘politiek actief’ of ‘financieel sterk’. Al deze verhalen kunnen zich op hetzelfde moment voordoen, en gebeurtenissen zullen, wanneer ze zich voordoen, worden geïnterpreteerd volgens de betekenis (plot) die op dat moment dominant is. Op die manier vereist de handeling van het leven dat we betrokken zijn bij de bemiddeling tussen de dominante verhalen en de alternatieve verhalen van ons leven. We zijn altijd aan het onderhandelen en interpreteren over onze ervaringen.
De bredere sociale context van de verhalen waarmee we ons leven leiden
De manieren waarop we ons leven begrijpen worden beïnvloed door de bredere verhalen van de cultuur waarin we leven. Sommige van de verhalen die we over ons leven hebben, zullen positieve effecten hebben en sommige zullen negatieve effecten hebben op het leven in het verleden, het heden en de toekomst. Laura kan zichzelf omschrijven als een vaardig therapeut. Zij heeft dit verhaal over zichzelf ontwikkeld op basis van haar ervaringen en de feedback van haar werk. Al deze ervaringen hebben bijgedragen aan de vorming van een verhaal over haarzelf als een competente, zorgzame en vaardige therapeut. Als Laura voor de beslissing staat om te solliciteren naar een nieuwe baan in een vakgebied waarmee ze minder vertrouwd is, is de kans groter dat ze solliciteert of erover nadenkt om te solliciteren onder invloed van dit positieve zelfverhaal. Ik vermoed dat ze de uitdagingen in haar werk met enig vertrouwen zal ervaren en dat ze over haar werk zal praten op een manier die het als verrijkend omschrijft.
De betekenissen die we geven aan deze gebeurtenissen die zich in de loop van de tijd voordoen, doen zich niet voor in een vacuüm. Er is altijd een context waarin de verhalen van ons leven worden gevormd. Deze context draagt bij tot de interpretaties en betekenissen die wij aan gebeurtenissen geven. De context van geslacht, klasse, ras, cultuur en seksuele identiteit dragen sterk bij tot de plot van de verhalen waarin we leven. Laura’s verhaal over zichzelf als een bekwaam therapeut zou bijvoorbeeld beïnvloed zijn door de ideeën van de cultuur waarin zij leeft. Deze cultuur zou bepaalde opvattingen hebben over wat ‘vaardigheden’ als therapeut inhouden en Laura’s verhaal zou door deze opvattingen worden gevormd.
Laura’s arbeidersachtergrond kan in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de manier waarop zij het gemakkelijk vindt om contact te maken met mensen die haar vanuit een diversiteit aan achtergronden consulteren. Haar vertrouwen om zich in werksituaties uit te spreken kan veel te maken hebben met haar geschiedenis binnen de feministische beweging en ook met het feit dat, aangezien zij een blanke Australische professional is, het waarschijnlijk is dat mensen luisteren naar wat zij zegt.
Op dit soort manieren spelen de overtuigingen, ideeën en praktijken van de cultuur waarin wij leven een grote rol in de betekenissen die wij aan ons leven geven.
Samenvatting
Zoals ik heb geprobeerd uit te leggen, denken narratieve therapeuten in termen van verhalen – dominante verhalen en alternatieve verhalen; dominante plots en alternatieve plots; gebeurtenissen die in de loop van de tijd met elkaar in verband worden gebracht en die implicaties hebben voor handelingen in het verleden, heden en de toekomst; verhalen die het leven krachtig vormgeven. Narratieve therapeuten zijn geïnteresseerd in het samen met mensen onderzoeken van de verhalen die zij hebben over hun leven en relaties, hun effecten, hun betekenissen en de context waarin ze zijn gevormd en geschreven.
Hoofdstuk 2: Verhalen in de therapeutische context
Laten we eens nadenken over een aantal van de verhalen die in de context van therapie worden gebracht. Wanneer mensen besluiten een therapeut te raadplegen, is dat meestal omdat ze een moeilijkheid of probleem in hun leven ervaren. Bij een ontmoeting met een therapeut zullen zij vaak beginnen met de therapeut te vertellen over de vele gebeurtenissen in het leven van het probleem waarvoor zij hulp zoeken. Vaak zullen ze ook de betekenissen uitleggen die ze aan deze gebeurtenissen hebben gegeven.
De familie Craxton zocht mijn hulp toen een van de leden van het gezin, Sean, betrapt werd op stelen. Toen ik hoorde over het probleem van het stelen, legden Seans ouders het volgende uit:
We maken ons echt zorgen over Sean omdat hij steelt en we hebben geprobeerd hem tegen te houden, maar hij doet het gewoon niet. Hij is altijd al een probleemkind geweest vanaf dat hij klein was. Hij kreeg niet veel aandacht toen hij klein was omdat Anne ziek was. Sindsdien komt hij altijd in de problemen op school. Hij heeft zichzelf niet zindelijk gemaakt en begint altijd ruzie te maken met zijn broers. Nu steelt hij om te zorgen dat mensen hem opmerken.
In dit verhaal werd Seans stelen geïnterpreteerd als ‘aandacht vragen’. Deze specifieke betekenis (of dominante plot) ontstond door een samenraapsel van vele andere gebeurtenissen in het verleden die bij deze interpretatie pasten. Naarmate Sean meer en meer volgens dit verhaal werd gezien, werden meer en meer gebeurtenissen die het verhaal van ‘aandacht vragen’ ondersteunden, uitgekozen, en werd het verhaal verteld en opnieuw verteld. Naarmate er meer gebeurtenissen aan dit plot werden toegevoegd, werd het verhaal van Sean als ‘aandachtszoeker’ sterker.
Om dit specifieke verhaal te vertellen, werden bepaalde gebeurtenissen uit het heden en verleden uitgekozen en zo uitgelegd dat ze pasten bij de betekenissen waartoe zijn ouders waren gekomen. Daarbij werden bepaalde gebeurtenissen uitgekozen en bevoorrecht om verteld te worden, omdat ze zo werden geïnterpreteerd dat ze pasten in het plot van ‘aandacht vragen’. Andere gebeurtenissen (die niet pasten bij Sean als aandachtstrekker) bleven daardoor onverteld en onopgemerkt. De uitzonderingen op dit verhaal van ‘aandacht vragen’ of de momenten die misschien niet pasten in het verhaal van ‘aandacht vragen’, werden minder zichtbaar. Zo worden ook de bredere culturele opvattingen over Seans daden verdoezeld – waaronder het feit dat stelen een gebruikelijke daad is van jonge mannen uit Seans klasse in zijn buurt. Alle complexiteiten en tegenstrijdigheden van Seans leven waren versimpeld tot het inzicht dat Sean een ‘aandachtszoeker’ was.
Dunne beschrijving
Vroeg in hun ontmoetingen met mensen horen therapeuten vaak verhalen, zoals het bovenstaande, over het probleem en de betekenissen die men erover heeft bereikt. Deze betekenissen, bereikt in het aangezicht van tegenspoed, bestaan vaak uit wat narratieve therapeuten ‘dunne beschrijving’ noemen.
Dunne beschrijving laat weinig ruimte voor de complexiteit en tegenstrijdigheden van het leven. Het laat mensen weinig ruimte om hun eigen specifieke betekenissen van hun daden en de context waarin ze plaatsvonden te verwoorden. In het bovenstaande verhaal bijvoorbeeld was de beschrijving van Seans gedrag als ‘aandacht vragen’ een dunne beschrijving. Ze was door anderen gegenereerd (zoals vaak het geval is met dunne beschrijvingen) en liet weinig ruimte voor beweging.
Deze dunne beschrijving van Seans handelingen (aandacht vragen) versluiert vele andere mogelijke betekenissen. Voor zover wij weten, was het laatste wat Sean wilde misschien wel dat zijn stelen aandacht kreeg! Misschien hadden deze daden meer te maken met het opkomen voor saamhorigheid met leeftijdgenoten, met het verwerven van iets voor zijn zus, met het opkomen tegen het pesten van anderen, of met het zich opwerpen als leider in een buurt waar leiderschap voor een jongeman het leiden van inbraken (overvallen) betekent. Een dunne omschrijving als ‘aandacht vragen’ kan Sean geïsoleerd en afgesneden van zijn ouders en leeftijdgenoten maken, terwijl alternatieve omschrijvingen andere mogelijkheden kunnen openen.
Vaak worden dunne omschrijvingen van de handelingen/identiteiten van mensen gemaakt door anderen – degenen die de macht hebben om in bepaalde omstandigheden te bepalen (bv. ouders en leraren in het leven van kinderen, gezondheidswerkers in het leven van degenen die hen raadplegen). Maar soms komen mensen tot inzicht in hun eigen daden door middel van dunne beschrijvingen. In welke context dunne beschrijvingen ook ontstaan, ze hebben vaak grote gevolgen.
Dunne conclusies en hun gevolgen
Dunne beschrijving leidt vaak tot dunne conclusies over de identiteit van mensen, en die hebben veel negatieve gevolgen. Omdat Seans acties bijvoorbeeld dun werden beschreven als ‘aandacht vragen’, werd hij al snel gezien als ‘een aandachtszoeker’. Deze dunne conclusie over Sean als persoon had negatieve gevolgen, niet alleen voor Sean’s beleving van zichzelf, maar ook voor de relaties tussen Sean en zijn ouders.
Dunne conclusies worden vaak uitgedrukt als een waarheid over de persoon die worstelt met het probleem en zijn identiteit. De persoon met het probleem kan worden opgevat als ‘slecht’, ‘hopeloos’, of ‘een onruststoker’. Deze dunne conclusies, getrokken uit verhalen die verzadigd zijn met problemen, ontkrachten mensen omdat ze regelmatig gebaseerd zijn op zwakheden, handicaps, disfuncties of tekortkomingen. Ik kan me veel van deze dunne conclusies herinneren waar mensen die mij hebben geraadpleegd, toe werden uitgenodigd: ‘Het komt omdat ik een slecht mens ben’ of ‘We zijn een disfunctioneel gezin’.
Soms verhullen deze dunne conclusies bredere machtsverhoudingen. Als een vrouw zichzelf bijvoorbeeld is gaan zien als ‘waardeloos’ en ‘straf verdienend’ na jarenlang te zijn misbruikt, maken deze dunne conclusies het onrecht dat zij heeft ervaren onzichtbaar. Ze verbergen de tactieken van macht en controle waaraan ze is onderworpen, evenals haar belangrijke daden van verzet.
Zodra dunne conclusies ingang vinden, wordt het voor mensen heel gemakkelijk om zich bezig te houden met het verzamelen van bewijs dat deze dominante probleemverzadigde verhalen ondersteunt. De invloed van deze problematische verhalen kan dan groter en groter worden. In het proces worden alle momenten waarop de persoon aan de gevolgen van het probleem is ontsnapt, alle momenten waarop hij niet ‘slecht’, ‘hopeloos’ of ‘een probleemmaker’ is geweest, minder zichtbaar. Naarmate het probleemverhaal groter en groter wordt, krijgt het meer kracht en zal het toekomstige gebeurtenissen beïnvloeden. Dunne conclusies leiden vaak tot meer dunne conclusies, omdat de vaardigheden, kennis, bekwaamheden en competenties van mensen verborgen raken door het probleemverhaal.
Alternatieve verhalen
Narrative therapists, when initially faced with seemingly overwhelming thin conclusions and problem stories, are interested in conversations that seek out alternative stories – not just any alternative stories, but stories that are identified by the person seeking counselling as stories by which they would like to live their lives. De therapeut is geïnteresseerd in het zoeken naar, en het creëren in gesprekken, verhalen van identiteit die mensen zullen helpen om zich te ontworstelen aan de invloed van de problemen waarmee ze worden geconfronteerd.
Net zoals verschillende dunne beschrijvingen en conclusies problemen kunnen ondersteunen en in stand houden, kunnen alternatieve verhalen de invloed van problemen verminderen en nieuwe mogelijkheden voor leven creëren.
Voor Sean bijvoorbeeld zou een verkenning van de alternatieve verhalen over zijn leven ruimte kunnen scheppen voor verandering. Dit zouden geen verhalen zijn over aandacht vragen of een probleemkind zijn. In plaats daarvan zouden het verhalen kunnen zijn van vastberadenheid in de loop van zijn geschiedenis, of verhalen over hoe hij problemen in vroegere perioden in zijn leven heeft overwonnen, of over manieren waarop hij aandacht geeft en aandacht zoekt. Dit kunnen allemaal alternatieve verhalen over Seans leven zijn. Of alternatieve verhalen kunnen zich op geheel andere gebieden afspelen – gebieden van denkbeeldige vrienden, geschiedenissen van verbondenheid met zijn moeder of vader, of binnen speciale kennis die Sean zou kunnen bezitten door zijn relatie met zijn geliefde hond Rusty. In elk van deze levensgebieden kunnen door therapeutische gesprekken alternatieve verhalen aan het licht komen die kunnen helpen bij de aanpak van de problemen waar Sean momenteel mee worstelt. De manieren waarop therapeuten en degenen die hen consulteren alternatieve verhalen kunnen co-auteur worden beschreven in de volgende hoofdstukken.
Met deze ideeën over verhalen als leidraad voor hun werk, wordt de belangrijkste vraag voor narratieve therapeuten: hoe kunnen we mensen helpen om te breken met dunne conclusies en om nieuwe en geprefereerde verhalen voor hun leven en relaties te herauteurn?
Zoals Jill Freedman en Gene Combs beschrijven:
Narrative therapists are interested in working with people to bring forth and thicken stories that do not support or sustain problems. Als mensen de alternatieve verhalen gaan bewonen en uitleven, zijn de resultaten meer dan alleen het oplossen van problemen. Binnen de nieuwe verhalen leven mensen nieuwe zelfbeelden, nieuwe mogelijkheden voor relaties en een nieuwe toekomst. (1996, p.16)
Naar een rijke en dikke beschrijving
Om bevrijd te worden van de invloed van problematische verhalen, is het niet voldoende om simpelweg een alternatief verhaal opnieuw te schrijven. Narratieve therapeuten zijn geïnteresseerd in het vinden van manieren waarop deze alternatieve verhalen ‘rijkelijk beschreven’ kunnen worden. Het tegenovergestelde van een ‘dunne conclusie’ wordt door narratieve therapeuten opgevat als een ‘rijke beschrijving’ van levens en relaties.
Veel verschillende dingen kunnen ertoe bijdragen dat alternatieve verhalen ‘rijk beschreven’ worden – niet in de laatste plaats dat ze gegenereerd worden door de persoon over wiens leven gesproken wordt. Een rijke beschrijving houdt in dat de verhaallijnen van iemands leven tot in de kleinste details worden beschreven. Als u zich voorstelt een roman te lezen, dan wordt een verhaal soms rijkelijk beschreven – de motieven van de personages, hun geschiedenissen, en hun eigen inzichten worden fijn verwoord. De levensverhalen van de personages zijn verweven met de verhalen van andere mensen en gebeurtenissen. Op dezelfde manier zijn narratieve therapeuten geïnteresseerd in het vinden van manieren waarop de alternatieve verhalen van het leven van mensen rijk beschreven kunnen worden en verweven kunnen worden met de verhalen van anderen.
De manieren waarop alternatieve verhalen co-auteurschap krijgen, hoe ze verteld worden en aan wie, zijn allemaal relevante overwegingen voor narratieve therapeuten. Op de volgende pagina’s wordt nader ingegaan op manieren om gesprekken te co-auteurschap die mensen betrekken bij de ‘rijke beschrijving’ van hun leven en relaties.
Verder lezen
Wat is narratieve therapie? Een makkelijk te lezen introductie is verkrijgbaar in onze boekwinkel en we raden het ten zeerste aan voor iedereen die narratieve ideeën in zijn eigen werkcontext probeert of wil toepassen.
Het boek De verhalen van ons leven opnieuw vertellen: Everyday narrative therapy to draw inspiration and transform experience van David Denborough is geschreven om narratieve ideeën bij het grote publiek te introduceren.
Andere belangrijke teksten die de verhaalmetafoor introduceren zijn:
Freedman, J. & Combs, G. 1996:’Shifting paradigms: Van systemen naar verhalen.’ In Freedman, J. & Combs, G., Narratieve therapie: De sociale constructie van voorkeurswerkelijkheden, hoofdstuk 1. New York: Norton.
Epston, D. & White, M. 1990:’Verhaal, kennis, macht.’ In Epston, D. & White, M., Narrative means to therapeutic ends, hoofdstuk 1. New York: Norton.
White, M. 1997:’De cultuur van professionele disciplines.’ In White, M., Narratives of therapists’ lives, hoofdstuk 1. Adelaide: Dulwich Centre Publications.