Yazidisme

Yazidisme is een syncretische, monotheïstische godsdienst die wordt beleden door de Yazidi’s, een etnoreligieuze groep die voornamelijk in Noord-Irak, Noord-Syrië en Zuidoost-Turkije leeft. Het Yazidisme wordt door zijn aanhangers beschouwd als de oudste godsdienst ter wereld en het eerste echte monotheïstische geloof. Volgens de Yazidi-kalender is de godsdienst, evenals het universum, bijna 7000 jaar oud, 5000 jaar ouder dan de Gregoriaanse kalender en 1000 jaar ouder dan de Joodse kalender. Het Yazidisme heeft een rijke geschiedenis van syncretische ontwikkeling. Duizenden jaren lang heeft het Yazidisme elementen verwerkt van het Zoroastrisme, Manicheïsme, Gnosticisme, Christendom en Islam, die allemaal zijn samengesmolten tussen 1162 CE en de 15e eeuw CE. Uiteindelijk creëerde dit proces de Yazidi-cultuur en etnische identiteit. Maar om het Yazidisme te begrijpen, moet eerst zijn geschiedenis worden verklaard.

De oorsprong van het Yazidisme

Over de geschiedenis van de eerste Yazidi’s is bijna niets vastgelegd. De etymologie van het woord ‘Yazidi’ is onzeker. Geleerden debatteren over de vraag of het al dan niet afkomstig is van het Middelperzische en Koerdische Yazad, dat ‘God’ betekent. Andere geleerden geloven dat de Yazidi’s afkomstig zijn uit de Zoroastrische stad Yazd in Iran. Een andere theorie is dat de Yazidi’s afstammen van de Umayyad kalief Yazid ibn Mu’awiya, die regeerde van 680 tot 683 CE en de kleinzoon van de Profeet Mohammed, Hoessein ibn ‘Ali, doodde. Na de val van het Omajjadenkalifaat in 750 v. Chr. vluchtten afstammelingen van de koninklijke familie en andere sympathisanten van de Omajjaden vanuit het rivaliserende Abbasiedenkalifaat naar de Koerdische bergen. Daar werden zij verwelkomd door de Koerden, die hen trouw bleven. De theorie komt tot de conclusie dat de Umayyadische vluchtelingen met de Yazidis zijn uitgehuwelijkt en hun bewondering voor Yazid ibn Mua’wiyah, hun voorvader en vroegere heerser, hebben doorgegeven. Deze theorie is populair onder westerse geleerden, omdat in het Yazidisme de historische figuur van Yazid verschijnt als een van de drie manifestaties van God, Sultan Êzî.

De Yazidi’s noemen zichzelf Ezid, Ezi, of Izid, maar ook Dasini of Dasin, wat verband houdt met de Nestoriaanse christelijke bisdommen Daseni of Dasaniyat. Er zijn belangrijke aanwijzingen voor het ontstaan van aspecten van het Yazidisme uit het christendom, aangezien bepaalde Yazidi-rituelen zijn afgeleid van christelijke tradities, zoals het doopsel en het gebruik van alcohol.

De Yazidi’s werden voor het eerst historisch vermeld door de islamitische historicus ‘Abd al-Karim al-Sam’ani (d. 1167 CE) als een gemeenschap in Irak tijdens de 12e eeuw CE. Hij schreef over een gemeenschap genaamd al-Yazidiyya in de streek van Hulwan in het noorden van Mosoel, Irak. Hij zei dat zij een ascetische levensstijl hadden en zelden omgingen met buitenstaanders. Hij verklaarde ook dat al-Yazidiyya de kalief Yazid ibn Mu’awiya vereerden, wat overeenkomt met de moderne Yazidi-overtuigingen. De christelijke geleerde Gregorius bar Hebraeus (d. 1286 CE) en de Shafi’i geleerde Ibn Kathir (1301-1373 CE) vermeldden dat er in Noord-Irak veel Koerden waren die nog pre-islamitische geloofsovertuigingen aanhingen, zoals de Zoroastrische Taïrahieten en de Tirhiye, die een oude godsdienst beoefenden die Magisme werd genoemd. Een ander verwant volk, bekend als de Shamsani, praktiseerde het manicheïsme. In het begin van de 12e eeuw echter, zou de komst van één man in het Koerdische gebergte het lot van de Koerden voor altijd veranderen, de man die door geleerden en Yazidi’s wordt beschouwd als de stichter van het Yazidisme zelf: Sheikh ‘Adi.

Sheikh ‘Adi was een 12e-eeuwse soefi-mysticus die in Bagdad studeerde met andere geleerden van de islamitische mystiek. Onder hen waren de sheikhs ‘Uqayl al-Manbiji en Abdu’l-Wafa al-Hulwani, die uit de Koerdische bergen kwamen en daar een soefi-aanwezigheid vestigden. Dit inspireerde ‘Adi om naar Noord-Irak te reizen om een ascetisch leven te leiden, vrij van alle verlangens en het zelf.

Sheikh ‘Adi verliet Bagdad in het begin van de 12e eeuw CE om een klooster te stichten van Derwisjen, of Soefi Moslim asceten, in de vallei van Lalish. Hij trof in het gebied een groep Koerdische boeren aan, wier geloofssysteem een mengeling was van Zoroastrisme, Manicheïsme, oude Iraanse godsdiensten en de verering van de Umayyadische kalief Yazid ibn Mu’awiya. Sjeik ‘Adi verrichtte wonderen en leidde een ascetische levensstijl, die de Koerdische boeren zozeer beroerde dat zij zijn volgelingen werden. ‘Adi onderwees hen zijn mystieke vorm van de Islam tot hij in 1162 n.C. in Lalish stierf. Zijn tombe werd een bedevaartsoord voor zijn volgelingen. Uiteindelijk keerden ‘Adi’s volgelingen de qibla, de richting waarin een moslim bidt, weg van Mekka en in de richting van Lalish. Dit was de eerste stap in de ontwikkeling van de Yazidi-religie weg van de islam, en Sheikh ‘Adi’s volgelingen begonnen zichzelf ‘Yazidi’s’ te noemen.

Teken in voor onze wekelijkse e-mailnieuwsbrief!

Jaren later, Sjeik Hasan, de kleinzoon van de neef van sjeik ‘Adi, breidde de invloed van de Yazidi’s in de 13e eeuw uit over de hele moslimwereld. Volgens de mondelinge overlevering van de Yazidi schreef Hasan de religieuze tekst Kitab al-Jilwa li-Arbab al-Khalwa, waarin de ideeën van Sheikh ‘Adi op schrift werden gesteld. Tijdens het bewind van Hasan dienden Yazidi’s als soldaten in het moslimleger van Saladin tijdens de kruistochten en dienden zij als ambassadeurs in het Ayyubidische sultanaat. Het Yazidisme zelf verspreidde zich over de Koerdische gemeenschap, en velen bekeerden zich. De Yazidi’s emigreerden naar grote delen van de moslimwereld.

De toegenomen macht van de Yazidi’s onder Sjeik Hasan beangstigde veel moslims, vooral Badr al-Din Lu’lu, de provinciegouverneur van Mosoel. De Yazidi’s en de meerderheid van de andere Koerdische groepen steunden zijn bewind niet; zij kwamen in opstand en weigerden belasting te betalen. Lu’lu vreesde een grote Koerdische opstand onder leiding van Hasan, dus stuurde hij zijn leger om de Koerden te doden en gevangen te nemen. Zijn soldaten deden dat en verbrandden de beenderen van sjeik ‘Adi in Lalish. Sjeik Hasan werd gevangen genomen en onthoofd in Mosoel in 1253 n.C. De executie van Sjeik Hasan markeerde het begin van eeuwenlange vervolging van de Yazidi’s, een vervolging die tot in de 21e eeuw heeft voortgeduurd. In de 14e eeuw na Christus strekte het jazidisme zich uit van de stad Sulaimaniya in het Koerdische gebergte tot Antiochië in Turkije. Vanaf de 15e eeuw leven de Yazidi’s echter in stammengemeenschappen als gevolg van voortdurende vervolging en een gebrek aan gecentraliseerd leiderschap.

Yazidi-religie & Haar leerstellingen

Tijdens de 300 jaar durende periode van syncretisatie van 1162 CE tot de 15e eeuw CE, begon het Yazidisme drastisch af te wijken van de Islam. Yazidi’s dronken alcohol en wendden de richting waarin zij baden af van Mekka en in de richting van het graf van Sheikh ‘Adi, activiteiten die door Moslims werden verafschuwd. Toch waren en zijn Yazidisme en Islam beide monotheïstisch. In de Islam staat Gods ‘één-zijn’, of tawhid, voorop. Tawhid betekent dat God geen verwanten of familieleden heeft, dat niets met hem te vergelijken is, en dat hij ondeelbaar is, wat betekent dat hij niet kan bestaan uit een heilige drie-eenheid. Tawhid betekent dus dat God de enige godheid in het universum is, het toonbeeld van monotheïsme. De godsdienstwetenschapper Huston Smith zei het volgende over de islamitische godsopvatting:

Deze God, wiens majesteit een woestijngrot overspoelde om de hele hemel en aarde te vullen, was zeker geen god of zelfs maar de grootste der goden. Hij was wat zijn naam letterlijk beweerde: hij was de God, de Ene, de enige zonder rivaal. Weldra zou uit deze berggrot de grootste zin van de Arabische taal klinken; de diepe, elektriserende kreet die een volk zou bijeenbrengen en hun macht tot aan de grenzen van de bekende wereld zou doen exploderen: La ilaha illa ‘llah! Er is geen andere god dan God! (Smith, 225)

Ook de Yazidis geloven in het bestaan van één God, Xwedê genaamd. Hij is een welwillende, alles vergevende en barmhartige godheid, en tevens de schepper van het universum. Volgens de mondelinge overlevering van de Yazidi’s, de manier waarop het Yazidisme op opeenvolgende generaties wordt overgedragen, schiep Xwedê de wereld door een witte parel te maken. Vervolgens schiep hij de eerste vogel, Anfar, en plaatste de parel 40.000 jaar lang op zijn rug. Uit dit proces ontstond de aarde.

De eigenschappen van Xwedê worden uitgewerkt in twee Yazidi-religieuze teksten: de Kitab al-Jilwah en de Mishefa Resh. Hoewel zij door westerse geleerden zijn samengesteld, bevestigt de inhoud van de Kitab al-Jilwah en de Mishefa Resh de mondelinge overlevering van de Yazidi en kan daarom als authentiek worden beschouwd. In de Kitab al-Jilwah verklaart God,

Ik was, ben nu, en zal geen einde hebben. Ik heers over alle schepselen en over de zaken van allen die onder de bescherming van mijn beeld staan. Ik ben altijd aanwezig om allen te helpen die op mij vertrouwen en mij aanroepen in hun tijd van nood… Aan mij zijn waarheid en onwaarheid bekend. (Jozef, 30)

Daarom zien Yazidi’s God als almachtig, alomtegenwoordig en alwetend, wat dezelfde manier is waarop Moslims Allah zien. Daarnaast kent de God van het Yazidisme de mens ook een vrije wil toe, een theologisch concept dat ook in het Christendom en de Islam voorkomt. God zegt in het tweede heilige boek van de Yaziden, de Mishefa Resh: “Ik sta toe dat iedereen de dictaten van zijn eigen natuur volgt, maar wie zich tegen mij verzet, zal daar veel spijt van krijgen” (Joseph, 30). Bovendien kan de Yazidi God, net als Allah, niet door mensen worden waargenomen en kan hij degenen straffen die zijn wil schenden.

Ondanks dat Yazidisme en Islam enkele overeenkomsten delen, verschillen de Yazidis van de Islam in de manier waarop zij God zien. Hoewel God monotheïstisch is, bestaat hij uit een Heilige Drie-eenheid met daarin de Pauwengel (‘Pauwengel’ is Tawusi Melek in het Koerdisch), sjeik ‘Adi en sultan Êzî. In de drie-eenheid zijn ‘Adi en Êzî vergoddelijkte versies van hun historische tegenhangers: Sheikh ‘Adi is de Soefi mysticus en prediker die de Koerdische voorouders van de Yazidis zijn versie van de Islam leerde, terwijl Sultan Êzî de Umayyad kalief Yazid ibn Mu’awiya is. De Pauwengel is echter het belangrijkste lid van de Heilige Drie-eenheid. Hij is een manifestatie van God en de ambassadeur van de mensheid, die elke 1000 jaar goddelijke wijsheid moet schenken aan het Yazidi-volk. Als leider van de Heft Sir (Zeven Engelen), zijn de Pauwengel en zijn ondergeschikten verantwoordelijk voor het voorspellen van de toekomst. Yazidi’s zien hem als het symbool van hun geloof. Als de enige aardse vertegenwoordiger van God, wordt hij diep vereerd. De Yazidi-heilige drie-eenheid is de enige manier waarop God kan worden waargenomen, en de drie-eenheid is het voorwerp van verering. In de Yazidi-hymne ‘Symbool van het geloof’, of Ședha Dînî, staat:

De getuigenis van mijn geloof is Eén God,

Sultan Sheikh ‘Adī is mijn koning,

Sultan Ězî is mijn koning,

Tawûsî Melek is (het object van) mijn verklaring en mijn geloof.

God zij geloofd, wij zijn Yazidi’s

Volgers van de naam van Sultan Ězîd.

God zij geprezen, wij zijn tevreden met onze religie en onze gemeenschap.

(Açıkyıldız, 71-72)

Theologie van de Pauwengel: Beschuldigingen van duivelaanbidding

Hoewel het Yazidisme zich onderscheidt van de Islam door de Heilige Drievuldigheid, is het grootste theologische verschil tussen de twee geloofsrichtingen hoe de Pauwengel contrasteert met de Islamitische visie op Satan. Volgens de mondelinge overlevering van de Yaziden beval God de Engel van de Pauw om zich niet te onderwerpen aan andere wezens. God testte vervolgens zijn loyaliteit door Adam, de eerste mens, uit stof te scheppen, en beval vervolgens de Pauwengel om voor Adam te buigen. De Pauwengel weigerde echter en riep uit: “Hoe kan ik mij onderwerpen aan een ander wezen! Ik ben van uw verlichting terwijl Adam van stof is gemaakt” (Williams). Daarop prees God de Pauwengel en maakte hem tot zijn aardse vertegenwoordiger. Zo interpreteren de Yazidi’s de afwijzing van Adam door de Pauwengel als de zuiverste daad van toewijding aan God.

Moslims, beschouwen de weigering van de Pauwengel om zich aan Adam te onderwerpen echter als ketters. Zij stellen hem gelijk aan Satan (die in de Koran ook ‘Iblis’ wordt genoemd), die net als de pauwengel Allah’s bevel weigerde om zich aan Adam te onderwerpen. Maar in plaats van hem te prijzen, wierp Allah Satan in de hel als straf voor het niet gehoorzamen aan zijn bevel. In de Koran verklaart God:

Wij zeiden: “Buigt u voor Adam”, en zij allen buigden zich, maar niet Iblis: hij behoorde tot de djinn en was ongehoorzaam aan het gebod van zijn Heer. Zult gij hem en zijn nageslacht tot uwe meesters nemen, in plaats van mij, hoewel zij uwe vijanden zijn? Wat een slechte ruil voor de boosdoeners! Ik heb hen niet tot getuigen gemaakt van de schepping van de hemelen en de aarde, noch van hun eigen schepping… Wij zullen een dodelijke kloof tussen hen maken. De boosdoeners zullen het Vuur zien en beseffen dat zij op het punt staan erin te vallen; zij zullen er geen uitweg uit vinden. (Koran 18:50-53)

Omwille van deze parallel tussen de Pauwengel en Satan hebben veel moslims en christenen de Yazidis ervan beschuldigd duivelaanbidders te zijn. Deze beschuldiging is ongegrond, want niet alleen is de Pauwengel een andere entiteit dan Satan in het Yazidisme, maar het concept van ‘Satan’ bestaat niet in het Yazidi-geloof. In feite is het Yazidi’s verboden om het woord ‘Satan’ of woorden die klinken als Satan uit te spreken, omdat dit de kwade eigenschappen van Satan zou associëren met de Pauwengel. De Mishefa Resh verklaart: “Het is niemand van ons toegestaan de naam uit te spreken, noch iets dat daarop lijkt, zoals Sheitan (Satan), kaitan (koord), shar (kwaad), shat (rivier), en dergelijke” (Joseph, 40).

Ondanks deze belangrijke theologische nuancering worden de Yazidi’s echter al eeuwenlang vervolgd door moslims en christenen omdat niet-Yazidi’s de Pauwengel ten onrechte hebben geïdentificeerd als Satan. De Yazidi’s hebben 74 pogingen tot genocide doorstaan, waarvan de meest recente door toedoen van de Islamitische Staat van Irak en Syrië, die in 2014 begon en tot op de dag van vandaag voortduurt.

Yazidisme: A Guarded Faith

Yazidi’s zijn zeer geheimzinnig over hun tradities en religieuze overtuigingen, die mondeling van generatie op generatie worden doorgegeven door een speciale priesterkaste die bekend staat als qewwals. Yazidi’s verhinderen buitenstaanders om kennis te nemen van en deel te nemen aan hun heiligste tradities. Bovendien zijn de Yazidi-huwelijken endogaam om de zuiverheid van het geloof, de gebruiken en de veiligheid van de groep te handhaven. Als een Yazidi trouwt met een niet-Yazidi, wordt hij of zij beschouwd als een buitenstaander en wordt hij of zij uitgesloten van het geloof. Hoewel dit extreme niveau van geheimhouding voor sommigen verrassend kan zijn, is het geworteld in een geschiedenis van vervolging, bloedvergieten en onzekerheid. De Yazidi’s hebben eeuwenlang talrijke pogingen tot uitroeiing weten te overleven, maar deze wreedheid heeft diepe culturele littekens achtergelaten. De hedendaagse Yazidi’s herdenken plechtig hun broeders die in de loop van hun geschiedenis door geweld verloren zijn gegaan. Maar ze kijken ook naar de toekomst, ze instrueren de jeugd over de grondbeginselen van het Yazidisme en hopen op de dag dat ze hun godsdienst eindelijk in vrede kunnen belijden.