William Pitt, Młodszy

Pierwsze ministerstwo Pitta, 1783-1801

W grudniu 1783 roku, po porażce w Izbie Lordów ustawy Foxa o Indiach Wschodnich, Jerzy III od razu skorzystał z okazji, by zdymisjonować koalicję i poprosił Pitta o utworzenie rządu. Pitt najwyraźniej nie potraktował premierostwa jako narzędzia króla, gdyż jego pierwszym krokiem była próba włączenia Foxa i jego przyjaciół do nowego ministerstwa, na własnych warunkach. Fox nie zgodził się jednak na wejście do rządu, z którego wykluczony zostałby jego sojusznik lord North.

Gdy Parlament zebrał się ponownie w styczniu 1784 r., rząd został odrzucony 39 głosami w wirtualnym wotum nieufności, ale Pitt odmówił rezygnacji, a Jerzy III był gotów raczej abdykować niż ponownie poddać się koalicji Fox-North. Pitt przyznał, że jego sytuacja była bez precedensu, ale zaprzeczył, że był premierem dzięki zakulisowym wpływom. Trzymał się, a większość koalicji w parlamencie stopniowo zaczęła się kruszyć; wielu posłów, obawiając się utraty mandatów w wyborach powszechnych, przeszło w lutym i marcu na stronę Pitta, niewątpliwie w nadziei, że zdobędzie on w obecnej izbie większość wystarczającą do tego, by rozwiązanie parlamentu nie było konieczne. Do 8 marca większość przeciwko niemu wynosiła jeden głos, a 25 marca Parlament został rozwiązany.

Żaden osiemnastowieczny rząd nie przegrał wyborów powszechnych, a sukces Pitta w 1784 roku nigdy nie był wątpliwy. Wpływ Korony” zapewnił, że nowa Izba Gmin została wybrana przez Skarb Państwa. Patronat i korupcja dały Pittowi większość, a pieniądze tajnych służb pokryły rachunki wyborcze. Chociaż opinia publiczna pomagała Pittowi w otwartych okręgach wyborczych, to jednak mylące jest stwierdzenie, że był on „wyborem ludu”; był on dysponentem królewskiego patronatu. Sam Pitt został oddany na uniwersytet w Cambridge; tylko raz (1790), w kolejnych wyborach, musiał stanąć w szranki.

Gdy Pitt został premierem, kredyt narodowy był nadwątlony przez wysokie koszty rewolucji amerykańskiej. Dług wynosił około £250,000,000, co było oszałamiającą sumą jak na tamte czasy. Pitt nałożył nowe podatki, by zniwelować deficyt, skontrolował przemyt, obniżając wysokie cła, które do niego zachęcały, i ograniczył oszustwa w dochodach, ustanawiając ulepszony system audytu. Uprościł też cła i akcyzy, sprowadzając je do jednego skonsolidowanego funduszu, z którego mieli być spłacani wszyscy wierzyciele publiczni. W 1786 roku wprowadził fundusz amortyzacyjny na nowej zasadzie: roczna nadwyżka w wysokości 1.000.000 funtów miała być przeznaczana na zakup akcji i mogła być akumulowana na procent składany przez 28 lat, do tego czasu dochód z niej miał wynosić 4.000.000 funtów rocznie. W 1792 roku inna ustawa przewidywała, że fundusz amortyzacyjny w wysokości 1 procenta powinien być dołączony do każdej nowej pożyczki, która w ten sposób miałaby zostać spłacona w ciągu 45 lat. System ten działał dość dobrze w czasie pokoju, ponieważ istniała roczna nadwyżka dochodów, ale po wybuchu wojny w 1793 roku rząd wykupywał nisko oprocentowany dług poprzez zaciąganie nowych pożyczek na wyższą stopę procentową.

Fox’s East India Bill został pokonany, ale problemy, które miał rozwiązać, pozostały. Większe posiadłości Wielkiej Brytanii w Indiach sprawiły, że administracja tam musiała być nadzorowana przez rząd, a nie pozostawiona w rękach komercyjnej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Pitt wprowadził więc swój własny projekt ustawy o Indiach Wschodnich (1784). Powołał nowy departament rządowy, Board of Control, który miał nadzorować dyrektorów kompanii. Położył też kres niewłaściwemu podziałowi władzy w Indiach, czyniąc gubernatora generalnego najwyższym nad podległymi mu rządami Bombaju i Madrasu. W 1786 r. ustawa uzupełniająca zwiększyła władzę gubernatora generalnego nad jego własną radą. Warren Hastings, gubernator generalny Bengalu od 1773 roku, wrócił do domu w 1785 roku, znacznie wzmocniwszy brytyjską władzę w Indiach, tylko po to, by przejść przez mękę impeachmentu za swoje postępowanie. Pitt szczerze wierzył, że istnieje sprawa przeciwko Hastingsowi i, zdecydowany uwolnić brytyjskie imię od podejrzeń o niesprawiedliwość lub ucisk w rządzeniu ludami azjatyckimi, poparł żądanie przeprowadzenia śledztwa. Jednak ci, którzy przeprowadzili impeachment, działali z nieuzasadnioną zaciekłością; proces ciągnął się przez siedem lat i chociaż Hastings został ostatecznie uniewinniony, wydatki prawie go zrujnowały.

Kolejnym imperialnym problemem, z którym Pitt musiał się zmierzyć, była przyszłość Kanady. Na mocy Aktu Konstytucyjnego z 1791 roku ówczesna prowincja Quebec została podzielona na przeważająco francuską prowincję Dolnej Kanady i przeważająco angielską prowincję Górnej Kanady. Pitt, który był na stanowisku, kiedy po raz pierwszy przewieziono ludzi do Australii, nigdy nie uważał tego kraju za coś więcej niż osadę skazańców.

Polityka zagraniczna Pitta była tylko umiarkowanie udana. W 1788 roku zawarł on sojusze z Prusami i Holandią, mające na celu ograniczenie wpływów francuskich. Ale w efekcie sojusz ten służył tylko jednemu pożytecznemu celowi: dyplomatyczne wsparcie Prus umożliwiło Pittowi w 1790 roku triumf nad Hiszpanami bez konieczności prowadzenia wojny w sporze o Nootka Sound. W ten sposób hiszpańskie roszczenia do monopolu na handel i osadnictwo na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej zostały ostatecznie zniszczone. Interwencja Pitta w Europie Wschodniej nie nosiła jednak takich znamion triumfu. Rosyjska Katarzyna II pragnęła ustanowić swoją supremację na Morzu Czarnym. W marcu 1791 roku Pitt wystosował do niej ultimatum, w którym domagał się przywrócenia sułtanowi wszystkich podbojów z wyjątkiem Krymu. Ale jego polityka wzmacniania imperium tureckiego nie znalazła poparcia ani w całym gabinecie, ani w opinii publicznej, a rząd, mocno wstrząśnięty, musiał zmienić swoją politykę.

Ale chociaż rząd brytyjski trzymał się neutralności tak długo, jak to było możliwe, w obliczu wojen europejskich rozpoczętych przez przywódców rewolucji francuskiej wojna okazała się nieunikniona. To nie egzekucja francuskiego króla Ludwika XVI w styczniu 1793 roku uniemożliwiła kontynuację pokoju, ale prowokacyjne francuskie dekrety z końca 1792 roku, które upoważniały ich armie do naruszania neutralnego terytorium i obiecywały pomoc wojskową każdemu europejskiemu narodowi, który chciałby obalić swoich władców. Francuzi, pewni zwycięstwa po sukcesach przeciwko siłom austriacko-pruskim i wierząc, że Anglia dojrzała do rewolucji, wypowiedzieli wojnę Anglii i Holandii 1 lutego 1793 roku. Pitt odmówił interwencji w celu przywrócenia monarchii francuskiej. Walczył w obronie żywotnych interesów handlowych i kolonialnych Wielkiej Brytanii.

Rewolucja francuska ożywiła agitację na rzecz reformy parlamentarnej, uśpioną od czasu porażki projektu ustawy wprowadzonego przez Pitta w 1785 roku, ale sprawa reformy została wkrótce zdyskredytowana, ponieważ jej zwolennicy byli uważani za aprobujących przemoc we Francji. Nierozważne demonstracje radykałów sprawiły, że rząd musiał uciec się do represyjnego ustawodawstwa. W maju 1792 r. wydano proklamację przeciwko oszczerczym publikacjom, a Habeas Corpus Act, który normalnie uniemożliwiał przetrzymywanie osób bez procesu, został zawieszony w 1794 r. i pozostał w mocy do 1801 r.

Rewolucja francuska miała katastrofalne reperkusje również w Irlandii, wywołując nowe nienawiści, które zaostrzyły stare waśnie religijne i doprowadziły do rebelii w 1798 r. Już w roku 1792 Pitt uważał, że ostateczne zjednoczenie obu krajów jest jedynym rozwiązaniem irlandzkiego problemu religijnego; wydarzenia roku 1798 przekonały go, że zjednoczenie jest najpilniej potrzebne. Zakrojona na szeroką skalę korupcja przeniosła ustawę przez irlandzki parlament, ale opozycja ze strony gabinetu Pitta, a zwłaszcza króla, uniemożliwiła mu realizację jego dodatkowych propozycji – emancypacji katolików i państwowego zaopatrzenia dla katolickich i dysydenckich duchownych. W rezultacie Pitt podał się do dymisji 3 lutego 1801 roku, a jego przyjaciel Henry Addington utworzył rząd. Kryzys ponownie doprowadził króla do szaleństwa, a po wyzdrowieniu w marcu oskarżył Pitta o spowodowanie choroby. Pitt odpowiedział, że nigdy więcej nie będzie naciskał na kwestię katolicką za panowania króla.

Patriotyczne pobudki skłoniły Pitta do poparcia nowego ministerstwa, ale przez kilka miesięcy podczas sesji 1802-03 nigdy nie był w Parlamencie, mieszkając w Walmer Castle, gdzie piastując starożytny urząd naczelnika Cinque Ports, zorganizował lokalne siły ochotnicze. W marcu 1803 roku Addington zaprosił Pitta do rządu, ale Pitt dał do zrozumienia, że wróci tylko jako premier. Wojna wybuchła ponownie w maju 1803 roku i do 1804 roku Pitt był coraz bardziej krytyczny wobec polityki finansowej rządu i jego środków zaradczych wobec rosnącego zagrożenia inwazją. Większość Addingtona stale malała i postanowił on podać się do dymisji. 30 kwietnia Pitt został poinformowany, że król życzy sobie, aby zaplanował nowe ministerstwo. Pitt odpowiedział, że rząd bezpartyjny jest pożądany, ale zgodził się z postanowieniem króla, że Fox powinien być wykluczony.