Zaburzenie dwubiegunowe wpływa praktycznie na każdy aspekt życia pacjenta, powodując duże obciążenie socjoekonomiczne. Szacuje się, że koszty społeczne związane z tym schorzeniem sięgają 45 miliardów dolarów rocznie. Zdecydowana większość tej sumy pochodzi z kosztów pośrednich, które obejmują zmniejszenie produktywności, utratę pracy i bezrobocie.1
Zaburzenia dwubiegunowe wiążą się z wysokim wskaźnikiem bezrobocia i trudności związanych z pracą. Badanie przeprowadzone przez National Depressive and Manic-Depressive Association wykazało, że około 60% osób z zaburzeniem dwubiegunowym było bezrobotnych, nawet wśród pacjentów z wyższym wykształceniem. Dodatkowo 88% respondentów zgłaszało trudności zawodowe.2 Dane z dużego rejestru pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym również wykazały wskaźnik bezrobocia na poziomie około 60%.3 Dane z amerykańskiej próby narodowej wykazały, że zgłaszane przez nich samych zaburzenie dwubiegunowe wiązało się z 40% zmniejszeniem prawdopodobieństwa podjęcia płatnej pracy.4
Badania nad upośledzeniem i utratą pracy
W szeregu mniejszych badań również udokumentowano wysokie wskaźniki bezrobocia. Sześciomiesięczna obserwacja grupy pacjentów hospitalizowanych z powodu epizodu maniakalnego wykazała, że tylko 43% pacjentów było zatrudnionych, chociaż 80% było wolnych od objawów lub miało łagodne objawy.5 Inna grupa pacjentów hospitalizowanych z powodu manii została oceniona 1,7 roku później i 42% pacjentów zgłosiło, że miało stałe zatrudnienie przez cały okres obserwacji. Ponadto 23% było bezrobotnych przez cały ten okres.6 W 5-letniej obserwacji grupy pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym wykazano, że 62% z nich było zatrudnionych w roku poprzedzającym badanie, co było istotnie mniejszym odsetkiem niż w próbie porównawczej osób bez zaburzeń nastroju.7
Inne badanie wiązało status zatrudnienia z funkcjonowaniem poznawczym.8 W badaniu wzięło udział 117 pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym, u których przeprowadzono baterię ocen poznawczych i objawowych. Badanie wykazało, że ponad 50% pacjentów było bezrobotnych, a tylko 27% miało konkurencyjne zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin. Aktualny status zatrudnienia był istotnie związany z funkcjonowaniem poznawczym, szczególnie z natychmiastową pamięcią werbalną. Innymi czynnikami wpływającymi na status zatrudnienia były: całkowite nasilenie objawów, historia hospitalizacji psychiatrycznej oraz wykształcenie matki. W National Institute of Mental Health Systematic Treatment Enhancement Program for Bipolar Disorders, wśród pacjentów, którzy weszli w epizod depresyjny, podczas gdy osiągnięcia edukacyjne były wysokie (82% ukończyło college lub studiowało w college’u), roczny dochód był niski, z 91%, którzy zarobili mniej niż 30 000 dolarów w poprzednim roku (Hong Wei Zhang, komunikacja pisemna, luty 2005).
Wśród pracujących osób z zaburzeniem dwubiegunowym nieobecność w pracy często stwarza problemy. W badaniu przeprowadzonym wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej wykazano, że rozpoznanie choroby dwubiegunowej wiązało się z 7-krotnie większym prawdopodobieństwem nieobecności w pracy z powodu choroby.9
W ostatnim przeglądzie piśmiennictwa zidentyfikowano 14 badań, w których oceniano upośledzenie pracy wśród osób z chorobą dwubiegunową.10 Badania znalezione w ramach przeglądu piśmiennictwa koncentrowały się na upośledzeniu pracy wyrażonym jako długotrwałe bezrobocie, funkcjonowanie zawodowe, absencja z powodu problemów emocjonalnych i dolegliwości somatycznych oraz słaba wydajność pracy. Każdy z tych parametrów obserwowano częściej wśród pacjentów z chorobą dwubiegunową, nawet w porównaniu z osobami z innymi rodzajami chorób psychicznych.
Leczenie i koszty
Przegląd literatury ujawnił ograniczoną liczbę dowodów sugerujących, że leczenie poprawia jakość życia i funkcjonowania związaną ze zdrowiem, jednocześnie zmniejszając wykorzystanie zasobów opieki zdrowotnej i koszty.10 W jednym z badań stwierdzono, że pacjenci, u których uzyskano standardowe stężenie litu w surowicy, osiągali lepsze wyniki w pracy w porównaniu z pacjentami, u których stężenie litu w surowicy było niskie, co sugeruje, że niedostateczne leczenie może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie zawodowe.11 W nowszym badaniu stwierdzono, że pacjenci, którzy otrzymują większe dawki kwetiapiny, mogą rzadziej korzystać z zasobów ochrony zdrowia psychicznego.12 W innym badaniu porównano wpływ olanzapiny i haloperidolu na funkcjonowanie zawodowe. Po 12 tygodniach leczenia w grupie olanzapiny stwierdzono niewielką poprawę w zakresie upośledzenia pracy i jakości życia związanej ze zdrowiem, czego nie zaobserwowano u pacjentów leczonych haloperidolem. Jednak tylko około 50% leczonych pacjentów utrzymało swój status zawodowy.13 Stwierdzono, że psychoterapia grupowa jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego poprawia upośledzenie związane z nauką szkolną, pracami domowymi, zatrudnieniem i szkoleniem.14
Koszty związane z utratą pracy oceniono niedawno, wykorzystując bazę danych opartą na danych pochodzących od pracodawców.15 Analiza wykazała, że średnia roczna absencja w godzinach pracy, krótkoterminowe wypłaty z tytułu niezdolności do pracy i wypłaty workers compensation były istotnie większe w porównaniu z grupą kontrolną bez rozpoznania choroby dwubiegunowej. Co więcej, płatności z tytułu krótkoterminowej niezdolności do pracy były wyższe u pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym niż u osób z dużą depresją. Autorzy doszli do wniosku, że pacjenci z zaburzeniami dwubiegunowymi mogą częściej niż pacjenci z dużą depresją wyczerpywać swoje zwolnienia lekarskie i przechodzić na krótkoterminową niezdolność do pracy.
Faktory wpływające na status zawodowy
Dodatkowe badania oceniały rehabilitację, szkolenia i inne czynniki wpływające na status zawodowy i wydajność pracy. W jednym z badań analizowano wyniki zatrudnienia pacjentów z zaburzeniami psychicznymi, którzy otrzymali umiejętności poszukiwania pracy i wsparcie logistyczne podczas poszukiwania pracy.16 W badaniu tym stwierdzono, że 36% pacjentów albo znalazło pracę, albo przystąpiło do programu szkolenia zawodowego. Pacjenci mieli większe szanse na uzyskanie zatrudnienia, jeśli mieli dobrą historię zawodową, dobre umiejętności prowadzenia rozmów kwalifikacyjnych i rozpoznania niepsychotyczne.
Efekty rehabilitacji zawodowej oceniano w innym badaniu z udziałem 149 pacjentów z ciężkimi chorobami psychicznymi.17 Pacjentów obserwowano przez 18 miesięcy, a badacze oceniali wpływ pracy na objawy, jakość życia i samoocenę. Na podstawie ich dominującej aktywności zawodowej w okresie badania pacjentów podzielono na 4 grupy: praca konkurencyjna, praca chroniona, praca minimalna i brak pracy. Ocena wykazała, że praca zawodowa wiązała się z większą poprawą w zakresie objawów, samooceny i satysfakcji z usług zawodowych, wypoczynku i finansów w porównaniu z pacjentami z grup pracy minimalnej i bez pracy. Takich korzyści nie zaobserwowano w grupie pracy chronionej.
Inne doniesienie dotyczyło wpływu różnych strategii leczenia na wyniki społeczne i zawodowe u pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym.18 W szczególności autor porównał różne podejścia do leczenia w klinikach litu. Przegląd wykazał, że ciągła profilaktyka, w przeciwieństwie do leczenia epizodycznego, przynosiła korzyści zarówno w zakresie zatrudnienia, jak i relacji osobistych.
Inna grupa autorów oceniała cechy skutecznych programów rehabilitacji psychiatrycznej dla osób z ciężkimi chorobami psychicznymi.19 W przeglądzie zidentyfikowano 5 cech związanych ze skuteczną rehabilitacją. Skuteczne interwencje mają zwykle charakter bezpośredni i behawioralny. Programy mają specyficzny wpływ na powiązane efekty, z ograniczonym uogólnieniem na inne dziedziny. Interwencje krótkoterminowe są mniej skuteczne niż długoterminowe. Jest bardziej prawdopodobne, że skuteczne interwencje są prowadzone w pobliżu naturalnego środowiska pacjenta. Skuteczne programy często łączą trening umiejętności i wsparcie środowiskowe.
W kanadyjskim raporcie opisano charakterystykę osób w wieku produkcyjnym dotkniętych zaburzeniem dwubiegunowym typu I.20 W przeglądzie stwierdzono, że uzależnienie od alkoholu, astma, migrena, otyłość i zaburzenia paniczne były znacznie bardziej rozpowszechnione wśród pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym w porównaniu z populacją ogólną. Zatrudnienie było bardziej prawdopodobne w przypadku pacjentów, którzy zgłaszali posiadanie łatwo dostępnego, namacalnego wsparcia społecznego.
Problem ogólnoświatowy
Problemy i wyzwania stawiane przez zaburzenie dwubiegunowe nie są unikalne dla Ameryki Północnej. W badaniu przeprowadzonym w Nowej Zelandii skupiono się na charakterystyce socjodemograficznej grupy hospitalizowanych pacjentów z chorobą dwubiegunową.21 Wyniki wykazały, że pacjenci z chorobą dwubiegunową mieli gorsze wyniki w zakresie zatrudnienia w porównaniu z przeciętnym Nowozelandczykiem, pomimo wyższego poziomu wykształcenia niż ogólna populacja tego kraju.
W badaniu holenderskim oceniano wpływ choroby dwubiegunowej w porównaniu z populacją ogólną, a w szczególności w porównaniu z pacjentami z innymi zaburzeniami psychicznymi.22 Analiza wykazała, że pacjenci z chorobą dwubiegunową częściej byli niezdolni do pracy, częściej podejmowali próby samobójcze i zgłaszali gorszą jakość życia. Co ważne, 83% pacjentów z chorobą dwubiegunową zgłaszało w wywiadzie przynajmniej 1 dodatkowe zaburzenie psychiczne, a 25% pacjentów nigdy nie szukało pomocy w związku ze swoimi problemami emocjonalnymi.
W badaniu z Tajwanu oceniano współwystępowanie nadużywania alkoholu i choroby dwubiegunowej oraz wpływ na wyniki psychospołeczne.23 Dane wykazały niższy wskaźnik współwystępowania nadużywania alkoholu w porównaniu z zachodnimi pacjentami z chorobą dwubiegunową. Niemniej jednak wyniki psychospołeczne, w tym małżeństwo, praca i przystosowanie społeczne, były podobne wśród pacjentów tajwańskich do tych, które opisywano u pacjentów zachodnich. W innym tajwańskim badaniu stwierdzono dużą rozbieżność między poprawą objawową a stanem funkcjonalnym. Podczas gdy znaczna większość pacjentów była wolna od objawów lub miała tylko łagodne objawy 1 rok po epizodzie choroby dwubiegunowej, tylko 46% pacjentów było zatrudnionych, a tylko 12% pracowało na oczekiwanym poziomie zatrudnienia.24
Odzyskiwanie sprawności funkcjonalnej
Odzyskiwanie sprawności funkcjonalnej w chorobie dwubiegunowej ma silny wpływ na status zawodowy. Od 30% do 60% pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym nie odzyskuje pełnego funkcjonowania społecznego i zawodowego po rozpoczęciu choroby.25 Powrót funkcjonalny często pozostaje w tyle za powrotem objawowym i może nie być pełny nawet po ustąpieniu objawów nastroju.5,7,26
Długoterminowe wyniki oceniano i porównywano u pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym i depresją jednobiegunową, których obserwowano przez 4,5 roku.27 Pod koniec obserwacji tylko 41% pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym miało dobry ogólny wynik. Pacjenci z zaburzeniem dwubiegunowym mieli bardziej nasilone upośledzenie pracy niż pacjenci z depresją jednobiegunową. W badaniu z 10-letnią obserwacją u około 50% pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym stwierdzono trwałą remisję lub poprawę, natomiast u 30% do 40% nastąpiło pogorszenie funkcjonowania.28
Wnioski
Zaburzenie dwubiegunowe ma ogromny wpływ na zdolność osoby do znalezienia i utrzymania zatrudnienia. Większość badań wykazuje, że tylko mniejszość pacjentów pracuje zarobkowo w sposób regularny. Większość pacjentów, którzy są zatrudnieni, zgłasza trudności związane z pracą. Status zatrudnienia jest odzwierciedleniem powrotu do zdrowia funkcjonalnego wśród pacjentów z chorobą dwubiegunową. Od 30% do 60% pacjentów nie odzyskuje pełnej sprawności funkcjonalnej, nawet przy całkowitej remisji objawów.