Stefan Pociask:
De eeuwenoude vraag over ondersteboven hangende vleermuizen. Ja, het is heel vreemd dat er een dier is – een zoogdier zelfs – dat ondersteboven hangt. Zeker, sommige apen doen het als ze gewoon aan het dollen zijn. En een paar andere boomklimmers, zoals margays, hangen ondersteboven als ze naar iets reiken of – nogmaals, zoals de margay-kat – kunnen zelfs op die manier jagen … Maar vleermuizen zijn de enige dieren die het grootste deel van hun tijd ondersteboven hangen: zo voeden ze zich, zo brengen ze hun jongen groot, en, ja, slapen of slapen ze op deze manier.
Er is eigenlijk een heel goede en verstandige reden waarom ze dit doen: Ze moeten ondersteboven hangen om te kunnen vliegen.
Op de eerste plaats moeten we erkennen dat vleermuizen geen vogels zijn, en ook geen insecten. Dit zijn de andere twee dieren die een echte gemotoriseerde vlucht hebben (in tegenstelling tot zweefvliegen). Het verschil tussen de vlucht van vleermuizen en die van vogels of insecten is het gewicht, meer bepaald de verhouding tussen het gewicht en het draagvermogen van de vleugels. Als je op een vogel of een insect afloopt, kunnen de meeste soorten vanuit een onbeweeglijke positie meteen de lucht in vliegen, en wel snel.
Vleermuizen, aan de andere kant (of, andere vleugel), kunnen dat niet. Zij hebben veel moeite met opstijgen vanaf de grond (niet dat ze het niet kunnen… het is alleen moeilijker). Insecten en vogels springen vaak de lucht in om ze een begin in de goede richting te geven, waarna hun krachtige vleugels ze omhoog brengen, omhoog, en weg.
Vogels hebben holle botten; vleermuizen niet. Insecten zijn gemaakt van lichtgewicht chitine of zacht, licht weefsel; vleermuizen niet. En vleermuizen hebben niet wat je zou kunnen noemen “krachtige” vleugels. Deze verbazingwekkende wezens zijn tenslotte zoogdieren. De enige vliegende zoogdieren. De natuur vond een manier om zoiets onwaarschijnlijks als een vliegend zoogdier te evolueren, dus moesten er wat compromissen worden gesloten. Eenmaal in de lucht redden vleermuizen zich prima in de lucht, en kunnen letterlijk rondjes vliegen om de meeste vogels in de vlucht. Het probleem zit hem in het eerst van de grond komen.
Om het extra gewicht dat zoogdieren moeten hebben, te compenseren voor het probleem van het van de grond komen, vond de evolutie een andere manier voor vleermuizen om de overgang te maken van bewegingsloos zijn naar onmiddellijk kunnen vliegen wanneer dat nodig is. De evolutie zei: “En als we ze nu eens van bovenaf laten vallen? Dan zijn ze meteen in de lucht en hoeven ze alleen maar te gaan flapperen.”
Het was een geweldig idee, zo blijkt. Maar vleermuisvoeten zijn niet goed om op een tak te zitten. Het zijn zoogdieren, geen vogels, dus hun spieren, botten en pezen zijn op een heel andere manier opgebouwd. Wanneer een vogel neerhurkt op een tak, zetten hun pezen hun tenen vast in een nog stevigere greep op de zitstok. Dat gebeurt automatisch. Dat hoort bij het vogel zijn, en is universeel. Daarom vallen ze er niet af in hun slaap.
Vleermuizen, als zoogdieren, zitten anders in elkaar. Om dat te compenseren, zei de natuur: “Zullen we ze ondersteboven laten hangen? Op die manier trekken hun pezen hun tenen dicht, net zoals een vogel dat doet vanuit de tegenovergestelde richting.” Dus dat is wat er geëvolueerd is. Vleermuizen hangen aan de onderkant van iets, en ze hoeven alleen maar “los te laten” en ze vliegen meteen. Met deze zwaartekracht-ondersteunende methode kunnen ze zelfs sneller vliegen dan vogels, die tegen de zwaartekracht in moeten werken.
Noot terzijde: voor het geval je je afvraagt hoe vleermuizen ondersteboven poepen en plassen … Ten eerste, poepen is niet zo erg. Vleermuispoep lijkt op kleine rijstkorrels; als ze hangen, valt het gewoon op de vloer van de vleermuizengrot als guano. Plassen, echter… wel, dat hebben ze ook onder controle. Ze “houden het gewoon op” tot ze vliegen.
Dus zie je wel. Vleermuizen slapen hangend omdat het zoogdieren zijn en ze kunnen niet opstijgen in de lucht zoals vogels dat kunnen (althans niet zonder moeite). Maar als ze hangen, is het enige wat ze doen loslaten.
Blijkt logisch, toch?
Nou, nu ik dat allemaal over ondersteboven hangende vleermuizen heb gezegd, moet ik het volgende opmerken: Niet alle van de meer dan 1240 soorten vleermuizen hangen ondersteboven. Er zijn uitzonderingen, een stuk of zes, binnen twee verschillende families. De ene komt voor in Zuid-Amerika (Thyropteridae) en de andere in Madagascar (Myzopodidae). De Myzopodidae, die slechts één soort omvat, is uiterst zeldzaam.
Het blijkt dus dat deze vleermuizen in de buizen van jonge, opengevouwen bananenbladeren en andere soortgelijke grote bladeren roesten. Als ze zich vastmaken aan de binnenkant van dit opgerolde blad, doen ze dat met hun kop omhoog. Het probleem met het leven binnenin opgerolde bladeren is dat deze bladeren binnen een paar dagen verder zullen groeien en uiteindelijk open zullen gaan. Als dat gebeurt, moet de hele groep vleermuizen opkrabbelen en naar een ander huis verhuizen. Steeds weer opnieuw. Al deze zes soorten zeldzame vleermuizen hebben een zuignap aan elke pols en enkel, en die gebruiken ze om zich vast te hechten aan het gladde oppervlak van de binnenkant van de bladbuis. Evolutie: hoe meer je leert, hoe verbazingwekkender het wordt.
Dit bericht verscheen oorspronkelijk op Quora. Klik hier om het te bekijken.