Het endocriene systeem: Hypothalamus en Hypofyse

Heb je het warm op dit moment? Koud? Misschien ben je net Goudlokje en zit je precies goed. Hoe zit het met je lengte? Ben je lang? Gemiddeld? Kort? Misschien is je stofwisseling bliksemsnel en heb je altijd honger, of misschien is het een beetje traag en blijf je langer vol. Al deze zaken – ongeacht met welke je je identificeert – worden geregeld door het endocriene systeem.
Wat is het endocriene systeem? Het is een netwerk van klieren in het hele lichaam dat bepaalde lichaamsfuncties reguleert, waaronder lichaamstemperatuur, stofwisseling, groei en seksuele ontwikkeling.

Wil je meer weten over klieren en hormonen? Bekijk dan ons gratis eBook over het endocriene systeem!

Hoewel er vele klieren zijn, zullen we ons vandaag op slechts twee concentreren: de hypothalamus en de hypofyse.

Afbeelding uit Human Anatomy Atlas.

Ik ga je heel wat informatie toewerpen, beste lezer, dus zet je schrap!

Regeling van hormoonreacties

Het is geen geheim dat je hersenen een drukke plaats zijn-neuronen bewegen met ongelooflijke snelheden, synapsen vuren constant, bloed pompt, en klieren produceren hormonen. Deze klieren, met name de hypothalamus en de hypofyse, werken de hele tijd om je lichaam optimaal te laten presteren. Elk hormoon dat het endocriene systeem vrijgeeft, volgt een basisopzet: er wordt een signaal ontvangen, hormonen worden afgescheiden, en de doelcel ondergaat veranderingen in zijn basisfuncties.

Hypothalamus

De hypothalamus ter grootte van een amandel bevindt zich onder de thalamus en zit net boven de hersenstam. Alle hersenen van gewervelde dieren hebben een hypothalamus. Zijn belangrijkste functie is het handhaven van de homeostase (stabiliteit van het inwendige milieu) in het lichaam.

Afbeelding uit Human Anatomy Atlas.

De hypothalamus verbindt het zenuwstelsel met het endocriene stelsel door middel van de hypofyse. Zijn functie is het afscheiden van hormonen en hormonen die de productie van hormonen in de voorste hypofyse stimuleren of afremmen (zoals hun naam impliceert). Gespecialiseerde neuronenclusters, neurosecretorische cellen genaamd, in de hypothalamus produceren de hormonen antidiuretisch hormoon (ADH) en oxytocine (OXT), en transporteren deze naar de hypofyse, waar ze worden opgeslagen om later te worden vrijgegeven.

Beschouw de hypothalamus als het oudere broertje van de hypofyse. De hypothalamus controleert niet alleen de werking van de hypofyse, maar scheidt ook ten minste negen hormonen af, tegenover de zeven die de hypofyse produceert.

Hypofyse

De hypofyse, die aan de hypothalamus vastzit, is een roodgrijs lichaam ter grootte van een erwt dat hormonen van de hypothalamus opslaat en in de bloedbaan afvoert. De hypofyse bestaat uit een voorkwab en een achterkwab, die elk verschillende functies hebben.

Image from Human Anatomy Atlas.

Hypofyse: Anterieure kwab (Adenohypofyse)

De anterieure kwab (of adenohypofyse) scheidt hormonen af die een grote verscheidenheid aan lichaamsfuncties reguleren. Er zijn vijf voorste hypofysecellen die zeven hormonen afscheiden:

Somatotrofen	Scheiden menselijk groeihormoon (hGH) af, ook wel somatotropine genoemd, dat weefsels stimuleert tot de afscheiding van hormonen die de lichaamsgroei stimuleren en de stofwisseling regelen.
Gonadotrofen	Scheiden follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) af, die beide op de geslachtsklieren werken. Zij stimuleren de afscheiding van oestrogeen en progesteron en de rijping van eicellen in de eierstokken, en stimuleren de productie van zaadcellen en de afscheiding van testosteron in de teelballen.
Lactotrofen	Scheidt prolactine (PRL) af, dat de melkproductie in de borstklieren op gang brengt.
Corticotrofen	Scheidt adrenocorticotroop hormoon (ACTH) af, dat de bijnierschors stimuleert tot de afscheiding van glucocorticoïden (zoals cortisol). Scheidt ook melanocyten-stimulerend hormoon (MSH) af.
Thyrotrofen	Scheidt schildklier-stimulerend hormoon (TSH) af, dat de afscheiding van de schildklier regelt.

Deze tabel geeft de soorten hormonen weer die door de cellen van de voorste hypofyse worden afgescheiden.

Naam	Doelgebied	Functie
Humaan-groeihormoon (hGH)	Weefsels	Stimuleert de weefselgroei in de lever, spieren, botten, evenals eiwitsynthese, weefselherstel en verhoging van de bloedglucosespiegel.
Thyroïd-stimulerend hormoon (TSH)	Thyroïdklier	Stimuleert de schildklier om schildklierhormonen af te scheiden.
Follicle-stimulating hormone (FSH)	Ovaries and testes (gonads)	Stimuleert de ontwikkeling van oöcyten (onrijpe eicellen) en de afscheiding van oestrogeen bij vrouwen; stimuleert de spermaproductie in de testes bij mannen.
Luteïniserend hormoon (LH)	Ovariën en testikels (geslachtsklieren)	Stimuleert de afscheiding van oestrogeen en progesteron, ook tijdens de ovulatie, bij vrouwen; stimuleert de testes tot de productie van testosteron bij mannen.
Prolactine (PRL)	Mammaagklieren	Stimuleert de melkproductie.
Adrenocorticotroop hormoon (ACTH)	Bijnierschors	cortex	Stimuleert de afscheiding van glucocorticoïden (cortisol) door de bijnierschors tijdens de reactie van het lichaam op stress.
Melanocytenstimulerend hormoon (MSH)	Hersenen	In overmaat kan de huid donkerder worden; kan de hersenactiviteit beïnvloeden (de precieze rol ervan is onbekend – er is zeer weinig MSH bij de mens).

Hypofyse: Achterste kwab (neurohypofyse)

Terwijl de voorste kwab het meeste werk verricht bij de productie van hormonen, slaat de achterste kwab er slechts twee op en geeft deze af: oxytocine en antidiuretisch hormoon (ADH), oftewel vasopressine.

Naam	Trigger	Functie
Oxytocine (OT), ook wel bekend als de “liefdesdrug”	Scheidt zich uit als reactie op het uitzetten van de baarmoeder en stimulatie van de tepels.	Stimuleert de gladde spiercontracties van de baarmoeder tijdens de bevalling, evenals de melkuitscheiding in de borstklieren.
Antidiuretisch hormoon (ADH), of vasopressine	Geeft af als reactie op uitdroging, bloedverlies, pijn, stress; remmers van ADH-secretie zijn onder meer een hoog bloedvolume en alcohol.	Vermindert urinevolume om water te bewaren, vermindert waterverlies door zweten, verhoogt bloeddruk door vernauwing arteriolen.

Hypofyse-aandoeningen

Hoe klein de hypofyse ook is, hij is niet vrij van kwalen – niets is tenslotte helemaal onfeilbaar.

De meeste aandoeningen van de hypofyse zijn tumoren, die veel voorkomen bij volwassenen. Deze gezwellen worden niet beschouwd als hersentumoren, noch zijn ze altijd kwaadaardig. In feite zijn ze bijna altijd goedaardig van aard! Er zijn twee soorten hypofysetumoren: secretorische en niet-secretorische. Een secretorische tumor produceert te veel van een hormoon, terwijl een niet-secretorische tumor dat niet doet. Hoe dan ook, als de tumor groot genoeg is, kan hij de normale werking van de hypofyse belemmeren. Deze tumoren kunnen worden verwijderd, of gecontroleerd en onder controle worden gehouden met medicijnen.

De problemen die door tumoren worden veroorzaakt, vallen in bepaalde categorieën:

• Hyposecretie: Er wordt te weinig van een hormoon geproduceerd, waardoor de normale functie wordt verstoord.

• Hypersecretie: Er wordt te veel van een hormoon geproduceerd, waardoor de normale functie wordt verstoord.

• Massa-effecten: De tumor drukt op de hypofyse of andere delen van de hersenen, waardoor pijn, gezichtsproblemen of andere problemen ontstaan.

Hoewel de hypofyse en de hypothalamus met bovenstaande problemen te maken kunnen krijgen, werken ze over het algemeen evenwichtsherstellend op je lichaam. Dus de volgende keer dat je je juuuust goed voelt, kun je de hypofyse, hypothalamus en alle andere organen van het endocriene systeem bedanken.

Ben je zeker abonneren op de Visible Body Blog voor meer anatomische geweldigheid!